Univers (yazı tipi)

[bullvar_katip]

Univers (Fransızca okunuşu: [ynivɛʁ] ) Adrian Frutiger tarafından tasarlanan ve işvereni Deberny & Peignot tarafından 1957'de piyasaya sürülen kapsamlı bir sans-serif yazı tipi ailesinin adıdır. Akzidenz-Grotesk gibi on dokuzuncu yüzyıl Alman yazı tiplerinin modeline dayanan ve neo-grotesk bir sans-serif olarak sınıflandırılan bu yazı tipi, piyasaya sürüldüğü andan itibaren kapsamlı ağırlık ve genişlik yelpazesiyle kısa sürede dikkat çekti. Univers pazarlanırken, kapsamını ve kullanışlılığını vurgulamak için periyodik tabloya sık sık atıfta bulunuldu. Univers, bir yazı tipi ailesinin bütün üyelerinin tutarlı ve kapsamlı olması gerektiği fikrinin uygulandığı ilk yazı tipi ailelerinden biridir. Gill Sans gibi geçmişteki sans-serif tasarımları, ağırlıklar arasında çok büyük farklılıklar gösterirken, American Type Founders'ın Franklin Gothic gibi yazı tipleri tasarımlarındaki büyük farklılıklar sebebiyle, bütün varyasyonlarının aynı isim altında piyasaya çıkarılmasını zorlaştırıyordu. Bu sebeple Franklin Gothic'in farklı varyantları sık sık farklı isimlerle piyasaya sürülüyordu. Univers ise, bir belgenin tek bir yazı tipi ailesiyle, tamamen uyum içinde oluşturulmasını hedefliyordu. Böylelikle de tek bir sans-serif yazı tipi ailesiyle estetik ve uyumlu bir belge oluşturulmasına olanak tanıyordu. Univers buna ek olarak sanatsal aşırılıklardan kaçınan nötr sans-serif yazı tiplerini savunan "İsviçre tarzı" tipografi uygulayıcıları tarafından da beğeniliyordu. Univers'ün tasarım konsepti yeni fototip ayarlama teknolojisinden yararlanmayı amaçlıyordu. Bu yeni teknolojide fontlar metal kalıplar yerine cam diskler şeklinde saklanıyordu. Deberny & Peignot, bu teknolojinin öncülerindendi ancak Univers piyasaya sürüldüğü sırada metal kalıplar henüz çok yaygın olduğundan yazı tipi ailesini bu şekilde de piyasaya sürdüler. Univers, fototip oluşturma, metal kalıplama ve daktilo ile çoğaltma için Monotype, Linotype, American Type Founders, IBM ve daha başka firmalar tarafından hızlıca lisanslandı ve süratle yeniden yayınlandı. Tarihçi James Mosley, bu olayı büyük bir ailenin metal türü olarak "muhtemelen son büyük" sürümü olarak nitelendirdi. Özellikler [[Dosya:Remy_Peignot_Univers_specimen_1964.jpg|sağ|küçükresim| Rémy Peignot'un Univers grafiği, periyodik tabloya referans vererek ailenin kapsamını vurguladı.|bağlantı=Special:FilePath/Remy_Peignot_Univers_specimen_1964.jpg]] Univers, tümü de 1957'de yayınlanan Folio ve Neue Haas Grotesk (daha sonra adı Helvetica olarak değiştirildi) gibi neo-grotesk sans-serif yazı tiplerinden biriydi. Hepsi Akzidenz-Grotesk'e dayandığı için bu üç yazı tipi bazen birbiriyle karıştırılır. Bu yazı tipleri, İsviçre grafik tasarım stilinin en belirgin ve baskın yazı tipleridir. Univers, Futura gibi geometrik yazı tiplerinin popüler olduğu uzun bir dönemin ardından piyasaya sürüldü. Frutiger, dönemin İsviçreli tasarımcıları arasındaki yaygın kabul gören tamamen geometrik tasarımlardan hoşlanmıyor, onları fazlasıyla katı buluyordu. Zürih'teki Kunstgewerbeschule'de (Sanat ve El Sanatları Okulu) okurken, o zamanlar İsviçre dışında antika olarak kabul edilen 19. yüzyıl grotesklerine dayanan, canlandırılmış grotesk bir aile taslağı yapmaya başlamıştı. 1998'de Univers'i mükemmel geometriden kaçınarak 'kalın ve ince vuruşlar arasında görsel hassasiyete sahip' bir yazı tipi olarak tanımladı. Yazı tip ailesi içindeki farklı ağırlıklar ve varyasyonlar, diğer yazı tipi tasarımlar için benimsenen bir sistem olan isimler yerine sayılarla belirlenir. Frutiger, birleşik bir tasarım dilini koruyan, birden çok genişliğe ve ağırlığa sahip büyük bir aile hayal ediyordu. Bununla birlikte, Univers ailesi içindeki yazı tipi adları hem sayı hem de harf soneklerini içerir. Çalışma başlığı Monde olan tasarım, 1953'ten 1957'deki son sürümüne kadar geliştirildi. Çoğu groteskve yeni-grotesk sans-serifler gibi, Univers'ın eğik formları özgün halleriyle aşağı yukarı aynıdır. Bu, harf formlarının el yazısına daha çok benzeyecek şekilde değiştirildiği gerçek italiklerden farklıdır. İlk düzenlemede, Frutiger 16 derecelik oldukça agresif eğimler yarattı, ancak daha sonraki sürümlerde eğim 12 dereceye kadar düşürüldü. Akzidenz-Grotesk, Folio ve Helvetica ile Karşılaştırma [[Dosya:AGcomparison08.svg|küçükresim|455x455pik| Akzidenz-Grotesk, Folio, Helvetica ve Univers 55'teki ayırt edici karakterlerin karşılaştırılması]] Univers, tasarım açısından Avrupa grotesk yazı tiplerine oldukça benzer. Bunların arasından Akzidenz-Grotesk, Folio ve Helvetica en yaygın olanlarıdır. Frutiger kendisi şöyle yorumladı: "Helvetica kot pantolon,Univers ise akşam yemeği ceketidir." Walter Tracy, Univers'in metin için Helvetica'dan daha iyi orantılı olduğunu söylüyordu: "Modellemesinde Helvetica'dan daha özgün ve daha ince ve karakter aralığı düzgün bir şekilde tasarlandığından, metin kompozisyonunda daha iyi bir performans sergiliyor." Stephen Coles, Univers'i "bazı açılardan, [Helvetica'dan daha] sade (sakal veya kuyruk yok)" olarak tanımlıyor, Simon Loxley ise, Helvetica'nın "Univers'ün soğukluğundan kaçtığını ve Helvetica'nın daha dostça bir his verdiğini" yazıyordu. Hollandalı yazı tipi tasarımcısı Martin Majoor, Univers'i "neredeyse bilimsel" ağırlık aralığından ötürü överken, özgünlüğünden yoksun olduğu için eleştiriyordu. Frutiger'in daha sonraki büyük sans-serif tasarımları Avenir ve Frutiger çok farklı, daha hümanist ve geometrik yaklaşımlar kullanacaktı. Kullanım sağ|küçükresim| 2003 öncesi PowerBook G4'ten Univers'ü içeren tuş kapakları [[Dosya:Visualcommunication-athens-airport.jpg|küçükresim| Atina Havaalanında Latince metinde kullanılan Univers 57 (Condensed Regular / Yoğunlaştırılmış Normal)]] [[Dosya:Audi_A3_instruments.JPG|küçükresim| Audi A3 gösterge panelinin gösterge tablosu grafiklerinde kullanılan bir Univers çeşidi olan Audi Sans]] Univers, 1960'larda ve 1970'lerde birçok şirketin bu yazı tipini benimsemesiyle büyük popülerlik kazandı. Yeni İsviçre Uluslararası Hava Yolları (daha önce Swissair Futura yazı tipini kullanıyordu), Deutsche Bank ve tüm dünyada tabelalarda yaygın olarak kullanılmaya başlandı. Ayrıca 1972 Yaz Olimpiyatları organizatörleri tarafından imajı ve amblemi için kullanıldı, dört yıl sonra da 1976 Yaz Olimpiyatları'nda da benimsenen yazı tipi oldu. General Electric , GE Inspira'ya geçmeden önce 1986'dan 2004'e kadar bu yazı tipini kullandı. Apple Inc, klavyelerindeki tuşlar için yoğunlaştırılmış eğik (condensed oblique) varyantını bir süre kullandı, daha sonra Ağustos 2007'de VAG Rounded'e geçti. Univers, 2003 yılından beri UNICEF için küçük harflerle resmi logo olarak kullanılmaktadır Audi Sans, Ole Schäfer tarafından tasarlanan bir Univers varyantıdır. 1990'larda Audi'nin kurumsal kimlik yazı tipi haline geldi. Yazı tipi, satış literatüründe, kurumsal iletişimlerde, araç sahiplerinin belgelerinde ve hatta araçların kendilerinin gösterge paneli grafiklerinde ve MMI gösterge paneli ekranlarında görünerek Audi tarafından kapsamlı bir şekilde kullanıldı. Hem mevcut hem de eski eBay logosu Univers'le oluşturulmuştur. Fox Televizyon İstasyonlarına ait istasyonlar, grafiklerinde Univers kullanıyor. Frutiger numaralandırma sistemi Adrian Frutiger, adlandırma ve belirleme karışıklığını ortadan kaldırmak için benzersiz bir sınıflandırma sistemini tasarladı. İlk olarak Univers ile kullanılan bu sistem daha sonra Frutiger, Avenir ve Neue Helvetica gibi yazı tipi ailelerinde de kullanılmaya başlandı. Yazı tipinde kullanılan sayı, iki sayının birleşimidir. İlk hane ağırlığı, ikincisi genişliği ve eğik olup olmadığını tanımlar. Linotype numaralandırma sistemi Linotype Univers ve Univers Next font ailesinde 3 sayı sistemi kullanılır. Birinci rakam yazı tipi ağırlığını, ikinci rakam yazı tipi genişliğini, üçüncü rakam pozisyonu belirtir. Piyasaya Sürülüşü Hemen hemen her büyük dizgi sistemi için Univers sürümleri yayınlanmıştır. Aynı zamanda farklı yazı sistemleri için farklı sürümler ve okul kitabı karakterleri gibi özel varyantlar da yaratılmıştır. Dijital öncesi sürümler küçükresim|Univers Flair'in bir numune sayfası. Frutiger (Howard "Bud" Kettler ile birlikte) 1960'larda Univers yazı tipini IBM Selectric Composer için uyarladı. Bu aygıt ofis belgeleri veya küçük ölçekli baskı projeleri için ultra kaliteli bir elektrikli 'golf topu' daktilo sistemiydi. Çoğu daktilodan farklı olarak, Composer tek boşluklu harfler yerine orantılı yazılar üretebiliyordu. Bu aygıt, kısa bir süre sonra yerini daha ucuz fototip makinelerine, ve ardından da 1980'lerde kelime işlemciler ve genel amaçlı bilgisayarlara bıraktığından, bir geçiş ürünü olarak kabul edilir. Linotype Univers 1997'de Frutiger, Linotype ile işbirliği içinde tüm Univers ailesini yeniden çalışarak 63 yazı tipinden oluşan Linotype Univers'i yarattı. Bu çalışma sonucunda Ultra Hafif (Ultra Light) veya Genişletilmiş Ağır (Extended Heavy) gibi daha "aşırı" ağırlıklar ve bazı tek aralıklı yazı tipleri ekledi. Numaralandırma sistemi, ailedeki daha fazla sayıda varyasyonu kapsayabilmesi için üç haneye genişletildi. Linotype Univers Typewriter Linotype Univers Typewriter, Linotype Univers ailesi altında bulunan sabit genişlikte yazı tiplerinin bir alt ailesidir. Normal ve Kalın ağırlıklarda, her ağırlıkta eğik olmak üzere dört yazı tipi üretilmiştir. 1, I, J, M, W, i, j, l, noktasız j gibi karakterler farklı şekilde çizilir. Kaynakça Dış bağlantılar Linotype Univers Typowiki: Univers Amerikan pazarı için ATF tarafından yayınlanan 1968 Univers örnek kitabı Podyum tartışması: Univers klasik bir yazı tipidir Üniversite Tarihi ve Kullanımı MyFonts'ta Univers U001: normal ve yoğunlaştırılmış stillerde açık kaynaklı klon Kategoriijital yazı tipleri Kategoriizgicilik Kategori:Yazı tipleri Kategori:Kitap tasarımı Kategori:Linotype Kategori:Neo-grotesk sans-serif yazı tipleri Kategori:Letterpress