Ünsüz değişmesi

bullvar_katip · 27 Mayıs 2024

: Ünsüz benzeşmesi veya ünsüz sertleşmesi ile karıştırılmamalıdır. Ünsüz değişmesi, sessiz harflerin ek almaksızın sözcüğün söylenişine ya da yazımına daha uygun ünsüzlerle değişmesi sonucu oluşan Türkçedeki ses olaylarından biridir. Ünsüz benzeşmesi ve sertleşmesi olayları, sözcük ek alırken gerçekleşir. Ünsüz değişmesi ise kelimenin kökeni ile ilgilidir. Genellikle alıntı sözcüklerin Türkçenin ses yapısına uyarlanması ile gerçekleşen bir olaydır. Altı adet ünsüz değişmesi vardır. Gerileyici ses benzeşmesi (Dudak ünsüzlerinin benzeşmesi/n-b çatışması) Gerileyici ses benzeşmesi (dudak ünsüzlerinin uyumu), bir dudak ünsüzü olan b'nin kendinden önceki n damak ünsüzünü m dudak ünsüzüne dönüştürmesi olayıdır. Genellikle Farsça sözcüklerde görülür. saklanbaç > saklambaç dolanbaç > dolambaç canbaz > cambaz çarşanba (çeharşenbe) > çarşamba perşenbe (pencşenbe) > perşembe penbe > pembe tenbel > tembel Özel isimlerde (İstanbul, Safranbolu vb.), birleşik sözcüklerde (sonbahar, binbaşı vb.) ve diğer bazı sözcüklerde (düzenbaz) bu olay görülmez. ğ > v değişmesi Bazı sözcüklerde aslen ğ olmasına rağmen yazılışında ve günümüzdeki söylenişinde bu harfin v'ye dönüşmesi olayıdır. Bazı ağızlarda bu tür sözcüklerin ğ harfiyle söylendiği görülür ancak bu sözcüklerin doğru yazımı v harfi iledir. döğmek > dövmek söğmek > sövmek öğmek > övmek oğmak > ovmak b > p değişmesi Bazı sözcüklerdeki b harfinin p harfine dönüşmesi olayıdır. İki şekilde gerçekleşebilir. Sondaki b'nin p'ye dönüşümü Türkçenin ses yapısı gereği sözcüklerin sonunda b ünsüzü bulunmaz. Bu nedenle alıntı sözcüklerin (çoğu Arapça kökenli) sonundaki b harfi p'ye dönüşür. kitab > kitap hesab > hesap mahcub > mahcup hitab > hitap Bazı tek heceli sözcüklerde ve ruzuşeb sözcüğünde bu durum görülmez. ab tab hab şeb S'den sonra gelen b'nin p'ye dönüşümü Arapça kökenli sözcüklerin içerisinde bulunan s harfinden sonra gelen b harfi p harfine dönüşür. isbat > ispat tesbih > tespih nisbet > nispet tesbit > tespit Bazı sözcüklerde bu durum görülmez: hasbelkader hasbihal esbap c > ç değişmesi Bazı sözcüklerdeki c harfinin ç harfine dönüşmesi olayıdır. İki şekilde gerçekleşebilir. Sondaki c'nin ç'ye dönüşümü Türkçenin ses yapısı gereği sözcüklerin sonunda c ünsüzü bulunmaz. Bu nedenle alıntı sözcüklerin sonunda bulunan c harfi ç'ye dönüşür. hac > haç (istavroz anlamındaki) tac > taç ilac > ilaç Bu kurala yalnızca iki sözcük istisnadır. hac sac (kıl anlamındaki saç sözcüğüyle anlam farkını belirtmek için yazılışta c harfi korunmuştur) Sözcük içerisindeki c'nin ç'ye dönüşümü Bazı Arapça kökenli sözcüklerdeki c harfi ç'ye dönüşürken (ictihat > içtihat, mechul > meçhul) bazılarında bu durum görülmez (tescil, mescit). d > t değişmesi Bazı sözcüklerdeki d harfinin t harfine dönüşmesi olayıdır. İki şekilde gerçekleşebilir. Sondaki d'nin t'ye dönüşümü Türkçenin yapısı gereği sözcüklerin sonunda d ünsüzü bulunmaz. Bu nedenle alıntı sözcüklerin sonunda bulunan d harfi t'ye dönüşür. band > bant cild > cilt metod > metot standard > standart etüd > etüt Bazı sözcüklerde bu durum görülmez. şad yad mod barkod Bazı Türkçe kökenli sözcüklerde ise yazılışta anlam farkını ortaya koymak için sondaki d ünsüzü korunmuştur. od ad Sözcük içerisindeki d'nin t'ye dönüşümü Bazı Arapça sözcükler içerisindeki d harfi t harfine dönüşürken (mikdar > miktar, tedkik > tetkik) bazılarında bu durum görülmez (takdim, takdir, tasdik). Farsça kökenli -dar eki eklendiği bazı sözcüklerde -tar şekline dönüşür (taraftar, emektar) ancak bu durum ünsüz sertleşmesi kapsamında değerlendirilebilir. g > k değişmesi Türkçenin yapısı gereği sözcüklerin sonunda g ünsüzü bulunmaz. Bu nedenle bazı alıntı sözcüklerin sonunda bulunan g harfi k'ye dönüşür. aheng > ahenk reng > renk heveng > hevenk Çoğu Batı kökenli sözcükte bu durum görülemez. miting psikolog analog arkeolog Kaynakça Kategori:Türkçedeki ses olayları Kategori:Türkçe dilbilgisi

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Ünsüz değişmesi

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi