Vedat Tek

bullvar_katip · 27 Mayıs 2024

küçükresim|250px|Büyük Postane Binası, İstanbul küçükresim|250px|Tayyare Şehitleri Anıtı küçükresim|250px|Haydarpaşa İskelesi küçükresim|250px|II. TBMM binası, 1981 yılından beri müze olarak kullanılır. [[Dosya:Vedat Tek Evi, Nişantası.jpg|küçükresim|250px|Mimar Vedat Tek'in İstanbul'daki kendi tasarladığı evi. Valikonağı Caddesi, Nişantaşı'nda bulunmaktadır.]] [[Dosya:Sütlüce Mezbahası (1926-1929) (15).jpg|küçükresim|Sütlüce Mezbahası]] Mehmet Vedat Tek (1873, İstanbul - 1942, İstanbul), Türk mimar. 20. yüzyılın başlarındaki çalışmalarıyla tanınmakta ve Birinci Ulusal Mimarlık Akımı'nın Mimar Kemalettin Bey ile birlikte en önde gelen iki isminden biridir. Türkiye’nin formel eğitim görmüş ilk Türk mimarı olarak tanınır. Sirkeci Büyük Postane'den Ankara'da İkinci Meclis binası ve Ankara Palas'a; Kastamonu Hükûmet Konağı’ndan Haydarpaşa Vapur İskelesi’ne kadar Osmanlı’nın son dönemi ve Cumhuriyetin ilk yıllarının pek çok önemli yapısına imza atmıtır. Sanayi Nefise Mektebi'nin ilk Türk hocalarından biridir. Şair ve bestekâr Leyla Saz Hanım’ın oğlu, eski bakan İsmail Hakkı Arar'ın dayısıdır. Yaşamı Ailesi ve öğrenim hayatı 1873 yılında İstanbul'da “Sırrı Paşazade Mehmet Vedad” olarak dünyaya geldi. Annesi, şair ve bestekâr Leyla Saz Hanım, babası Trabzon, Diyarbakır, Adana ve Bağdat valiliği yapan ünlü vezir Giritli Sırrı Paşa'dır. Üç kardeşinden, Yusuf Razi (Bel) Paris'te inşaat mühendisliği okumuş, İstanbul Şehreminliği, "Posta Telgraf Nazırlığı" ve "Nafia Nazırlığı" yapmıştır. Piyanist olan kızkardeşi Nezihe (Beler), batı musikisi besteleri yapmıştır. Üçüncü kardeşi ise elektrik mühendisiydi. Vedat Bey, orta öğrenimini Mekteb-i Sultanî'de yaptıktan sonra eğitimine Fransa'da devam etti. Önce École Monge'u bitirdi; ardından Julian Akademisi'nde resim ve heykel kurslarına katıldı. Bir süre École Centrale'da mühendislik derslerini izledikten sonra Paris Güzel Sanatlar Yüksekokulu'nun sınavına girdi. 300 kişi arasından 9. olarak, 1893 yılında, ünlü mimar Moyaux'un atölyesinde mimarlık eğitimine başladı. Mimarlık eğitimini tamamladıktan sonra ünlü ve geleneksel Roma Ödülü bursuna başvurmak istedi. Fransız olmadığı için kabul edilmediği yarışmaya, katılmak için 1895'te Fransa Devlet Başkanı'nın özel izni ile katılabildi ve çalışması Légion d'honneur Nişanı ile ödüllendirildi; bir yıl Roma'da öğrenim gördü. Meslek hayatı 1897'de Türkiye'ye döndü. Sirkeci'de bir yazıhane açtı;Mimar Kemalettin Bey ile birlikte Türk mimarisine yeni bir milli kimlik kazandırma çabalarına girişti. O güne kadar mimarlık hizmeti yerli gayri-müslüm azınlık ile İtalyan ve Fransızların elinde olduğundan, bir Türk’ün mimarlık bürosu açması toplumda hayretle karşılanmıştı.. Vedat Bey, Türklerin mimarlık mesleğini beceremeyeceği koşullanmasını yok etmek için özel bir çaba harcadı. Serbest mimarlığı sürdürürken 1899'da İstanbul Şehremaneti mimarlığına getirildi, Cemil Topuzlu Paşa'nın şehreminliği süresince “Heyet-i Fenniye Reisi” olarak çalıştı. Ertesi yıl Sanayi-i Nefise Mektebi'nde mimarlık tarihi dersleri verdi. 1900 yılında Musa Kazım Bey'in kızı Firdevs (Dino) Hanım ile evlenen Vedat Bey, bu evlilikten dört çocuk (Nihat Vedat Tek, Selime Yekta Işıtan, Saadet Ejder, Belkıs) sahibi olmuştur. O yıllarda II. Abdülhamit'in 25. tahta çıkma yıldönümü dolayısıyla imparatorlukta büyük bir yapım faaliyeti başlamıştı. Bu kapsamda Zeynep Hanım Konağı’nın “Darü’l Hayr” olarak yeniden düzenlenmesi işi Vedat Bey’e verildi. Yapılacak okula, 93 Harbi’nde şehit düşen askerlerin çocukları alınacak ve bir sanat sahibi olmaları sağlanacaktı. Vedat Bey, konağın dönüşümünü gerçekleştirdi. Darü’l Hayr’ın düzenlenmesinin ardından geçmişte babasının da valilik yaptığı Kastamonu’da Hükümet Konağı’nı tasarladı. Bu yapı, Mimar Vedad'ın "milli mimari" olarak adlandırılan üslubun özellikleri atfedilebilecek ilk yapısıdır. Posta Telgraf Nezareti mimarlığı Gerek Darü'l Hayr kurulması için gösterdiği çabalar, gerekse Kastamonu Hükümet Konağı için gerçekleştirdiği proje sayesinde gözde bir mimar haline geldi ve 1905'te Posta Telgraf Nezareti mimarlığı görevine getirildi. Postane-i Amire'nin yapım işi kendisine verildi. 1905-1909 arasında inşası süren bu bina, hayatının en önemli projesi idi. Kendisine "Legion d'Honneur"; "Mecidi" ve "Osmani" nişanları ve "Sanayi madalyası" kazandırdı. Postane binasına bağlı olarak Hubyar Mescidi’ni inşa etti. Postane inşaatı devam ederken Sultanahmet'te “Defter-i Hakani” (Tapu ve Kadostro Müdürlüğü) binasının yapım işi de kendisine verildi. Meşrutiyetin İlanı üzerine harap durumdaki Meclis-i Mebusan binasının yenilenmesi ile görevlendirildi. Mimar Fossati tarafından eski Darülfünun için yapılmış olan bu yapıyı da büyük bir başarı ile yeniledi. Saray başmimarlığı Ertesi sene Sultan Abdülhamit tahttan indirilmiş; Mehmet Reşat’ın sultan olmuştu. Yeni sultanın tahta geçtiği gün Mimar Vedat, Sermimar-ı Hassa (sarayın başmimarı) olarak görevlendirildi. Bu görevi boyunca yirmi adet sarayın bakım ve yenileme işleri ile ilgilendi. Vedat Bey, 1914'te istifa ederek ayrıldığı sermimarlık görevinin ardından yine saray yapıları ile ilgilenmek üzere Emalk-i Hakani mimarı (padişah binaları mimarı) olarak çalışmaya başladı. Ancak ertesi sene Vahdettin'in tahta çıkması üzerine saltanat değişim kuralları gereği bu görevinden alındı. Böylece altı yıl süren saray görevi son buldu. Harbiye Nezareti başmimarlığı I. Dünya Savaşı sırasında ise Harbiye Nazırı Enver Paşa tarafından Harbiye Nezareti başmimarlığına atandı ve bu görevi üç yıl sürdürdü. O yıllarda Sirkeci’deki Mesadet Hanı’nı (şimdiki Liman Hanı) Sultanın çocukları için yaptırdı; Haydarpaşa Vapur İskelesi’ni, Cemil Topuzlu Köşkü'nü, Moda İskelesi'ni, Fatih’teki Tayyare Şehitleri Anıtı’nı yaptı. Cumhuriyetin ilk kamu yapıları Cumhuriyet’in ilanından sonra Ankara’ya çağrıldı. Anıtsal bir yapı olan Cumhuriyet Halk Fırkası Mahfelini inşa etti (bu yapı sonraları ikinci T.B.M.M binası olarak kullanıldı); Atatürk için Gazi Köşkü’nü düzenledi. Sıhhiye Vekaleti için Ankara Palas planlarını hazırlarken bu işin Mimar Kemaleddin'e devredilmesi ve parasının ödenmemesi onun için bir hayal kırıklığı oldu. Siparişlerinin elinden alınması üzerine tüm resmi görevlerinden ayrılarak Ankara’yı terk etti; İstanbul’a dönüp 1942’ye kadar serbest mimar olarak çalıştı. Serbest mimarlık dönemi ve ölümü 1925'te Sanayi-i Nefise Mektebi'ndeki ilk Türk öğretim görevlisi oldu; bir yandan da Yüksek Mühendis Mektebi'nde ders verdi. 1930’lu yıllarda çoğu Nişantaşı’nda olmak üzere pek çok apartman yaptı. Kendisi de Teşvikiye'de 1928'de kendisi için yaptırdığı apartmanda yaşadı. Zaman zaman güncel mimarlık ve kent tasarımı sorunlarını konu edinen yazılar da yazdı. 1942 yılında İstanbul'da öldü. Edirnekapı Şehitliği’ne defnedilmiştir. Bazı eserleri Ankara Palas, 1924, Ulus, Ankara. Posta ve Telgraf Nezareti Binası (Postahane-i Amire, Büyük Postane), 1903-1909. Sirkeci, İstanbul. Cemil Topuzlu Köşkü, 1900?. Göztepe, Kadıköy, İstanbul. Defter-i Hakani (Tapu Kadastro Müdürlüğü), 1908. Sultanahmet, İstanbul. Zihni Paşa Cami, 1901. Erenköy, Kadıköy, İstanbul. Halit Bey/ Nuri Paşa Yalısı, 1900 başları. Yeniköy, Sarıyer, İstanbul Halit Ziya (Uşaklıgil) Apartmanı, (Sinan Ağa Daireleri), 1934. Çemberlitaş, İstanbul Haydarpaşa Vapur İskelesi, 1915, Haydarpaşa, Kadıköy, İstanbul Hobyar Mescidi (Büyük Postane Camii), 1909, Sirkeci, İstanbul Hürriyet Tepesi'nde Zafer Takı, 1909. Şişli, İstanbul. İzmit Saat Kulesi, 1901-1902, İzmit. Kastamonu Hükûmet Konağı, 1902. Kastamonu Kazım Emin Tütün Deposu, 1920'ler, Bursa. Leyla Saz Kabri, 1936, Edirnekapı Şehitliği, İstanbul. Mahmud Paşa Köşkü, 1896. Moda, İstanbul. Moda Vapur İskelesi, 1915, Moda, Kadıköy, İstanbul. Posta ve Telgraf Nezareti Fabrikası, 1907 civarı. Sirkeci, İstanbul. O. Rüştü Paşa Apartmanı (İstiklal Caddesi 334 numara), Beyoğlu, İstanbul. Silah Deposu Müzesi, (Uygulanmamış Proje) 1915. Maçka, İstanbul. Sütlüce Mezbahası, 1919. Sütlüce, Beyoğlu, İstanbul. Şark (Nemlizade) Tütün Deposu, 1925. Üsküdar, İstanbul. Tahir Han, 1935. Galata, İstanbul. Tarsus Belediye Tiyatrosu ve Gazinosu, 1929, Tarsus Tayyare Şehitleri Anıtı, 1916. Fatih, İstanbul. Cumhuriyet Halk Fırkası Mahfeli (II. TBMM Binası), 1924. Ulus, Ankara. Vedat Tek Evi, 1913. Nişantaşı, İstanbul. Vedat Tek Evi. Nizam, Büyükada. Yayla Apartmanı, 1939, Nişantaşı, İstanbul. Dış bağlantılar Mimarlık Müzesi, Mehmet Vedad Tek Fotoğraf Galerisi, Erişim tarihi:23.09.2011 Ayrıca bakınız Leyla Saz Giritli Sırrı Paşa Mimar Kemalettin Bey Kaynakça Kategori:1873 doğumlular Kategori:İstanbul doğumlular Kategori:1942 yılında ölenler Kategori:Osmanlı mimarları Kategori:19. yüzyıl Türk mimarları Kategori:20. yüzyıl Türk mimarları Kategori:Girit Türkleri Kategori:Galatasaray Lisesinde öğrenim görenler Kategori:İstanbul Teknik Üniversitesi öğretim üyeleri Kategori:Birinci Ulusal Mimarlık Akımı Kategori:İstanbul'da ölenler Kategori:Edirnekapı Şehitliği'ne defnedilenler

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Vedat Tek

bullvar_katip

Administrator

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi