Veliköy, Şavşat

[bullvar_katip]

Veliköy, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür. Tarihçe Veliköy'ün eski adı, Meria'dır. Gürcüce bir yer adı olan Meria (მერია), “mere” (მერე) kelimesinden türemiş bir yer adıdır. Mere, akarsu kıyısındaki düzlüğe, meydana verilen addır. Nitekim Veliköy de Şavşat Çayı kıyısında bir yerleşmedir. Tarihsel Gürcü coğrafyasındaki Meria dışında, Merevi (მერევი), Mereti (მერეთი), Merisi (მერისი) adları da “mere” kelimesinden türemiştir. Meria adı Türkçeye Mirya / Merya olarak girmiştir. Nitekim 1835 tarihli nüfus defterinde ve Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca kaynakta Merya / Mirya (مریە) olarak geçer. 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar köyü Gürcüce yazılışına uygun biçimde Meria (Мериа) adıyla kaydetmiştir. Meria, orta çağda Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti'de yer alır. Şavşeti bölgesi yazılı kaynaklarda ilk kez 8. yüzyılda geçmektedir. Bununla birlikte Tskalsimeri'deki kazılarda Tunç Çağı'na ait baltaların bulunması, bu bölgenin çok eskiden beri bir yerleşme alanı olduğunu göstermektedir. Osmanlılar bu bölgeyi, 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. Meria köyündeki orta çağdan kalma manastır veya kilise de buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Sonraki dönemde Şavşeti bölgesi ve Meria köyü Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı. Nitekim Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla gerçekleştirdiği 1835 yılındaki nüfus tespiti sırasında Meria, bu eyaletin Şavşat (Satlel) sancağının köylerinden biriydi. Söz konusu nüfus defterine göre köyde 44 hanede 124 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfus tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Meria'nın nüfusunun 248 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Meria, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Osmanlılar yenilince Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Şavşat-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Dabatsvrili nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) sekiz köyünden biriydi. 1886 tarihli nüfus tespitine göre köyde 419 kişi yaşıyordu. Nüfus açısından Meria, Shlobani'den sonra bu nahiyenin en büyük ikinci köyüydü. Nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir. Oysa Nikolay Marr'ın Klarceti ve Şavşeti bölgelerini dolaştığı 1904 yılında, bir Gürcü yerleşmesi olan köyde Gürcüce Pirpidze (ფირპიძე) ve İremidze (ირემიძე) soyadlarını taşıyan aileler bulunuyordu. Meria, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rus idaresinin sona ermesinden bir süre sonra, bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya'nın Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti, Artvin ve Ardahan bölgelerini boşaltması için Gürcistan hükûmetine ültimatom verdi. Gürcistan hükûmetinin bu iki bölgeden çekilmesi üzerine Meria köyü fiilen Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca da köy Türkiye'ye bırakıldı. Meria, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, "Merya" adıyla Artvin livasının Şavşat kazasının Merya nahiyesinin bir köyüydü. Köyün nüfusu 91 hanede yaşayan 575 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı bu tespitte de "Türk" olarak yazılmıştır. Şavşat kazasının üç nahiyesinden biri olan Merya nahiyesi ise, 16 köyü kapsıyordu ve toplam nüfusu 9.539 kişiden oluşuyordu. Meria / Merya Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Veliköy olarak değiştirildi. Ancak Merya nahiyesinin adı aynı kaldı. 1935 genel nüfus sayımında Veliköy, Rize ve Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Şavşat kazasının Merya nahiyesinin köylerinden biriydi. Nüfusu 763 kişiden oluşuyordu. Merya nahiyesi, 1950 genel nüfus sayımında "Mirya Bucağı" olarak geçiyor ve 17 köyü kapsıyordu. Toplam nüfusu 14.577 kişiden oluşuyordu. 1960 genel nüfus sayımında "Merya" olarak geçen nahiye, 1965 genel nüfusu sayımında "Veliköy Bucağı" olarak kaydedilmiştir. Nahiyenin adının 1965 yılından bir süre önce değiştirildiği bu kayıttan anlaşılmaktadır. Veliköy'ün merkezinin 1,7km güneydoğusunda, Molohori mahallesinin yakınındaki ormanın içinde tek nefli bir kilisenin kalıntıları bulunmaktadır. Küçük bir yapı olan bu kilisenin doğu ve batı duvarlarının günümüze ulaşan kısmı 1-2 metre yüksekliktedir. Diğer iki duvar ise zemin seviyesine kadar yıkık halde bugüne ulaşmıştır. Kilisenin güney kısmına bitişik bir yapının bulunduğu izlerinden anlaşılmaktadır. Bu yapıların Grigol Hantsteli’nin Yaşamı adlı el yazmasında geçen Mere Manastırı’na ait olma olasılığı bulunmaktadır. Köyün hemen dışında, düzlenmiş bir yeri köylüler “Manastır” olarak adlandırmaktadır. Köylülerin verdiği bilgiye göre burada eskiden rahibeler manastırı bulunuyordu. Fakat burada muhtemel manastır veya kiliseden geriye hiçbir iz kalmamıştır. Coğrafya Veliköy, Artvin il merkezine 83km, Şavşat ilçe merkezine 18km uzaklıktadır. Doğusunda Meşeli, batısında Cevizli, kuzeyinde Pınarlı ve Yoncalı, güneyinde Ciritdüzü ve Köprülü köyleri bulunmaktadır. Eski bir bucak merkezidir. Nüfus Kaynakça Dış bağlantılar Kategori:Şavşat belde ve köyleri