Voseo

[bullvar_katip]

İspanyolca dilbilgisinde, voseo ikinci şahıs tekil zamiri için Vos kullanımıdır. Voseo kullanan lehçelerde ya tú yerine ya da tú'nun yanında kullanılır. Voseo, İspanyolca öğrencilerine nadiren ikinci dil olarak öğretilir. Bununla birlikte, son yıllarda İspanyolca konuşulan dünyada bölgesel lehçelerin geçerli bir parçası olarak daha fazla kabul görmüştür. Tekil ikinci tekil şahıs için tú kullanımı (standart kabul edilen formu) tuteo olarak bilinir. Voseo, Amerika'nın keşfi ve fethi 15. yüzyılın sonlarında ve 16. yüzyılın başlarında gerçekleştiğinde, nezaket veya sosyal mesafe için ikinci şahıs hitaplarının baskın biçimiydi. Bundan sonra İspanya'da tú daha yaygın bir şekilde kullanılmaya başlansa da İspanyol İmparatorluğu'nun bazı bölgelerinde günümüze kadar voseo kullanmaya devam etti. Vos, Rioplatense İspanyolcası (Arjantin ve Uruguay), Doğu Bolivya, Paraguay İspanyolcası ve Orta Amerika İspanyolcası (El Salvador, Guatemala, Honduras, Nikaragua, Kosta Rika, Chiapas'ın güney kesimleri ve bazı bölgelerinde) ikinci tekil şahıs olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır. Meksika'da Oaxaca). Vos geleneksel olarak Arjantin, El Salvador, Kosta Rika, Nikaragua, Paraguay ve Uruguay'da resmi yazılarda bile kullanılmıştır. Arjantin, Paraguay ve Uruguay lehçesinde (' Rioplatense İspanyolcası ' olarak bilinir) vos aynı zamanda ana akım medyada bile standart kullanım şeklidir; Arjantin'de, özellikle 20. yüzyılın son yıllarından beri, reklam panolarının ve diğer reklam araçlarının voseo kullandığını görmek çok yaygındır. Vos, diğer ülkelerde bölgesel olarak kullanılır. Örneğin Venezuela'daki Zulia Eyaleti'nin Maracucho İspanyolca'sında (bkz. Venezuela İspanyolcası), Panama'nın Azuero yarımadasında, Kolombiya'daki çeşitli bölümlerde ve Ekvador'un bazı bölgelerinde kullanılmaktadır. Peru'da voseo, bazı Andean bölgelerinde ve Cajamarca'da mevcuttur, ancak genç nesiller voseoyu kullanmayı bırakmıştır. Ayrıca mevcut olan Ladino (konuştuğu Sefarad Yahudileri boyunca İsrail, Türkiye, Balkanlar, Fas, Latin Amerika ve Amerika Birleşik Devletleri'nde vos usted yerine kullanılır). Tarihi Aslında başlangıçta ikinci çoğul şahıs olan Vos, insanların birbirine saygı ve incelik belirtisi olarak seslenmesiyle yaygınlaştı. 18. yüzyılın sonlarına ait bir ders kitabından alınan aşağıdaki alıntı, o zamanki kullanımı açıklamaktadır: Tanıdık olmayan insanlara saygıyla hitap etmek için tekil olarak vuestra merced (merhametiniz başlangıçta v.m. olarak kısaltılıyordu), çoğul olarak ise vuestras mercedes kullanılıyordu. Bu kelime grupları yapısı nedeniyle gerekli üçüncü şahıs formunda çekimleniyordu. Diğer saygılı hitap biçimleri arasında vuestra excelencia (ekselansları, daha sonra ussencia) ve vuestra señoría (lordum/leydim, daha sonra ussía) gibi kullanımlar da vardı. Bugün vos ve tú zamirlerinin her ikisi de günlük yaşamda konuşma dilinde kullanılmaktadır. Bazı bölgelerde ikisi de eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. İspanyolca dili, Río de la Plata bölgesine (Buenos Aires ve Montevideo) ve Şili'ye ulaştığında kullanımı bu şekildeydi. Zamanla vos İspanya'da resmî değerini kaybetti; ancak Arjantin, Paraguay, Bolivya (doğu), Uruguay, El Salvador, Honduras, Kosta Rika, Guatemala, Nikaragua ve Hispanik Amerika'nın bazı diğer bölgelerinde kullanılmaya devam etti. Meksika, Panama, Küba, Dominik Cumhuriyeti, Venezuela, Kolombiya, Peru ve Ekvator Ginesi gibi tarihsel olarak İspanya ile daha bağlantılı ülkelerde hiç rastlanmaz veya bazı bölgelerde çok az rastlanır. Vuestra merced zaman içinde bugünkü usted şeklini aldı. (vuestra merced > usarced > usted; hâlâ Vd. veya Ud. olarak kısaltılmakta) Vosotros ise, nosotrostaki nos (biz) ve otros (diğerleri) kelimelerinin birleşmesi gibi, vos (siz) ve otros (diğerleri) kelimelerinin birleşimiyle oluştu. 19. yüzyılın başlarında vos Arjantin'de olduğu gibi Şili'de de yaygındı; ancak Şili'de eğitim sisteminde vos kullanımını azaltmaya ve kaldırmaya yönelik kampanyalar ve müfredatlar uygulanıyor. Bu kampanyalar, vos kullanımını eğitim eksikliği belirtisi olarak gören Andrés Bello tarafından başlatıldı. Kullanımı Vos ile túnun kullanımı Vos ile fiil çekimi Şimdiki zaman Genel çekim: sondaki -r harfi, -s ile değişir; yazarken son hecedeki sesli harfe vurgu işareti konur. Şili: -ar ile biten mastar fiil eki -ái ile değişir. -er ve -ir ile biten mastar fiil ekleri -ís ile değişir. Konuşurken -íh gibi duyulur. Venezuela (Zulia): Modern İspanyolcadaki vosotros ile aynı çekimdedir. Sondaki -s sesi soluk vererek okumayla birlikte -áis, -éis, -ís sesleri Şili aksanındaki gibi -áih, -éih, -íh gibi duyulur. Bir sürü düzensiz çekimi olan túnun aksine, voseonun düzensiz şimdiki zaman çekimleri sadece ser, ir ve haber fiilleridir; ancak present perfect yerine preterite kullanımı daha yaygın olduğu için haber kullanımına sık rastlanmaz. Emir kipi Vos emir kipinde de değişiklik gösterir. Bu çekim tú ve vosotrostan farklıdır. Fiilden mastar eki olan -r atılır; ancak vurgu son hecede korunur. Bu bağlamda düzensiz olan tek fiil ir fiilidir. Emir kipinde kullanılmaz, genellikle andá (andar fiilinin vosa göre çekimi *) şeklinde kullanılır. Arjantin'in Tucumán bölgesinde ite kullanımı görülebilir. -ir ile biten çoğu düzenli fiilde, yo için geçmiş zaman çekimi, vos için emir kipiyle aynıdır. Geçmiş zamanda düzensiz olan neredeyse her fiil (‡ ile gösterilmiş) vos formunda emir kipi çekimini korur. Emir kiplerinde vos çekiminde yalnızca bir tane düzensiz çekim bulunurken, tú çekiminde daha çok düzensiz çekim bulunur. Şili'de genel vos çekimi emir kipinde kullanılmaz. Dilek kipi Voseonun kullanıldığı çoğu yerde dilek kipi de farklı çekimlenir. Río de la Plata bölgesinde tú formu daha yaygın olsa da tú ve vos çekimlerinin ikisine de rastlanabilir. Bu çeşitlilikte, bazı araştırmalar tú formu ile vos formu arasında pragmatik bir fark olduğunu göstermiştir. Vos formu kişinin inanç durumu hakkında bilgi taşıyabilir. Örneğin, Orta Amerika'da olumsuz dilek kipi no mintás, Şili'de no mintái olurken, Río de la Plata bölgesinde no mientas veya no mintás kullanımlarına rastlanabilir. Chabacano'da voseo Chabacano, İspanyolca temelli bir kreol dilidir. Aşağıda lehçeler karşılaştırılmıştır ve resmiyet seviyeleri yer almaktadır. Vos, tú, usted ve vosotros zamirlerinin birlikte kullanımları olabilir. Coğrafi dağılım left|küçükresim|180px|Voseo dağılımı: Voseo'nun baskın olduğu ülkeler [[Dosya:Voseo_Buenos_Aires.jpg|küçükresim|Voseonun Arjantin, Buenos Aires'te bir reklam panosunda kullanımı – Tabelada "Değiştirmek ister misin? Claro'ya gelin" yazıyor. Tú kullanılmış olsaydı, panoda ¿Quieres cambiar?" Ven a Claro" yazardı.]] [[Dosyaedi Voseo El Salvador.jpg|küçükresim|Voseonun El Salvador'da bir reklam panosunda kullanımı – Tabelada "¡Pedí aquí tu fría!" ("Soğuk içeceğini buradan al!") yazıyor. Tú kullanılmış olsaydı, panoda ¡Pide aquí tu fría! yazardı.]] [[Dosya:Voseo Usage in Honduras.png|küçükresim|Voseonun Honduras, Tegucigalpa'da bir AVM içerisindeki dükkanın vitrininde kullanımı – Vitrinde En City sí encontrás de todo para lucir como te gusta ("City'de istediğin gibi görünmek için her şeyi bulacaksın") yazıyor. Tú kullanılmış olsaydı, vitrinde En City sí encuentras de todo para lucir como te gusta yazardı.]] Güney Amerika: Arjantin — zamir ve çekimler voseo ile baskın, tú yaygın değil. Paraguay — zamir ve çekimler voseo ile baskın, tú, Concepción dışındaki bölgelerde yaygın değil. Uruguay — zamir ve çekimler voseo ile baskın veya Brezilya sınırına yakın bölgeler hariç iki formun karışımı da görülebilir, zamir tú iken çekimi vos formunda olabilir. Orta Amerika: Nikaragua — zamir ve çekimler voseo ile baskın, tú yaygın değil. Honduras — zamir ve çekimler voseo ile baskın, tú yaygın değil. Kosta Rika — voseo tarihsel olarak kullanılıyordu, 2000'li yıllarda özellikle genç nesil arasında yerini ustedeo ve tuteo formlarına bıraktı. Vos günümüzde aile ve arkadaş çevresinde bazı bölgelerde kullanılıyor. Usted diğer bölgelerde yabancılarla konuşurken ilk olarak tercih edilir. Tuteto nadiren kullanılır, bir Kosta Rikalı'nın tuteo ile konuşması durumunda yapmacık veya efemine olarak algılanır. El Salvador: saygı ve güven seviyesine göre ikili bir kullanım vardır: usted, vos. Usted mesafeli ve saygılı bir yaklaşım belirtirken; vos daha orta seviyeli bir yaklaşım, tanış olma durumu, samimiyet gibi durumları belirtir. Buna rağmen bazen aileler, kendi çocuklarına usted ile hitap edebilirler. Voseo'nun yaygın olduğu; ama baskın olmadığı ülkeler Güney Amerika: Bolivya: Doğu Bolivya'da ova bölgelerinde voseo yaygınken, Batı Bolivya'daki dağlık bölgelerde özellikle fiil çekimlerinde güçlü bir voseo kullanımı olsa da tuteo daha baskın. Şili: konuşmada voseo, merkezden kuzeye ve güneye doğru yaygınken, zamir olarak samimi durumlarda veya birisini rahatsız etmek için kullanılır. Şili'de voseo yalnızca resmî olmayan durumlarda kullanılır, diğer durumlarda tú veya usted zamirleri kullanılır. Orta Amerika: Guatemala — voseo konuşmada yaygın, daha çok toplumda konuşuluyor. Tú zamiri ile reklamcılık ve pazarlama alanlarında hâlâ karşılaşılabiliyor. Kırsal kesimde vos ile birlikte kullanılıyor. Voseo'nun bazı bölgelerde görüldüğü ülkeler Bu ülkelerde voseo bazı belirli bölgelerde kullanılır. Kolombiya, departmanlar: Batı (Pasifik Kıyıları) Chocó Valle del Cauca Cauca Nariño İç bölge, başlıca Paisa (Antioquia, Risaralda, Quindío ve Caldas departmanları). Doğu Norte de Santander - Ocaña La Guajira Cesar Küba doğu bölgeleri Ekvador bazı dağlık bölgeler, merkez ve Esmeraldas Panama Kosta Rika sınırında batı bölgesi boyunca Venezuela kuzeybatı bölgesinde (başlıca Zulia) Filipinler Mindanao ve Luzon bölgelerinde Meksika Chiapas bölgesi kırsal kesiminde yaygındır, Yucatán, Tabasco ve Quintana Roo bölgelerinde kullanımı azalıyor. Genellikle kaydı olmayan yerli halk tarafından kullanılıyor. Peru kuzey ve güney uçlarında bazı bölgelerde kullanılıyor. Voseo'nun görülmediği ülkeler Bu ülkelerde voseo formu kaybolmuş ve artık kullanılmıyor. İspanya Dominik Cumhuriyeti Porto Riko Ekvator Ginesi Kaynakça Kategori:İspanyolca