Yehuda Krallığı

bullvar_katip · 27 Mayıs 2024

Yehuda Krallığı (; , Ya'uda; , Bēyt Dāwīd), Yakup'un 12 oğlundan biri olan Yehuda'nın, Güney Levant'ta kurduğu Yehuda kabilesinin gelişip monarşi sistemine dönüşmesi ile oluşmuş bir Demir Çağı krallığı. Birinci dönemde, Tevrat'a göre İsrail Krallığı'nın kralı Şaul'un ölümüyle Yehuda topraklarında bir krallık oluştu ve bu krallığın başında Yehuda kabilesinin lideri Davud geçti. Yedi yıl Yehuda'nın krallığını yaptıktan sonra İsrail Krallığını tekrar bir araya getirdi ve başkenti Kudüs yaptı. İkinci dönem ise Yehuda Krallığı dendiğinde akla ilk gelen dönemdir. MÖ 930'da Birleşik İsrail Krallığı ikiye bölündü. Davud'un torunu Rehoboam'ı kendilerine kral olarak seçmek istemeyen kuzeydeki on kabile kendi (ikinci) İsrail Krallığını oluşturdu ve güneydeki iki kabilenin krallığını yapan Rehoboam Yehuda Krallığı'nın lideri oldu. Bazen bölünmeden sonraki İsrail Krallığı'na Kuzey Krallığı Yehuda Krallığı'na da Güney Krallığı denir. Yehuda'nın varlığı MÖ 586 yılında Nebukadnezar önderliğindeki Babil İmparatorluğu'na yenik düşünce son buldu. Babillilerin bölgeyi fethiyle birinci Tapınak yıkıldı ve Yahudiler bölgeden sürüldü. Davud'un hanedanlığı Şaul'un ölümünden sonra Yehuda kabilesinin kendisini lider olarak seçmesiyle başladı. Bu hanedanlık Davud İsrail Krallığı'nı birleştirince de devam etti. Krallık bölündükten sonra Yehuda ve Bünyamin kabileleri hanedanlığa MÖ 586'da yıkılıncaya kadar bağlıydı. Sürgüne gönderildikten sonra dahi Davud'un soyundan gelenler "sürgündekilerin kralı" olmaya devam etti. Bölge küçükresim|250px|sol|MÖ 830'ler Yehuda Krallığı, Yehuda, Bünyamin ve Şimon kabilelerin topraklarını içine kapsayan 8.900km2 lik alanı kapsar. Bünyamin kabilesinin topraklarında kalan Kudüs bu krallığın başkentiydi. Tarihi İsrail Krallığı denen Birleşik Monarşi, bugünün İsrail ve Filistin toprakları üzerinde 12 İsrail kabilesinin bir araya gelerek oluşturduğu MÖ 1050 - MO 930 yılları arasında var olan bir devletti. Kuzeydeki on kabile MÖ 931'de Süleyman'ın ölmesiyle ardından gelen Rehoboam'ı kendilerine kral seçmeyip Davud'un soyundan olmayan Jeroboam'ı seçtiler. Bu duruma isyan eden Yehuda kabilesi ayaklandı ve kendi krallıklarını oluşturdular. Kısa bir süre sonra Yehudalar'a Bünyamin kabilesi de katılınca Yehuda Krallığı'nın başkenti, Bünyamin kabilesinin toprakları içinde bulunan, Kudüs oldu. Bölünmeden sonraki ilk 60 yıl boyunca Güney Krallığı Kuzey Krallığı'nı eline geçirmek için uğraştı. Bunu takip eden 80 yıl boyunca ise ilişkiler düzeldi ve (özellikle Şam'a karşı) müttefik oldular. Asur İmparatorluğu'nun fethiyle kuzeydeki İsrail Krallığı MÖ 720 yılında yıkıldı ve Tanah'ta anlatıldığı üzere burada yaşayan on kabile kayboldu. Asur'un fethiyle bölgeden kaçan bazı İsrailoğulları güneye Kudüs'e yerleşti ve böylece Kudüs'un nüfusu %500 artmış oldu. Bu durum karşısında Yehuda kralı Hezekiya yeni savunma duvarı ördürtüp bu insanlar için yeni su kaynakları tahsis etti. İsrail Krallığı'nın yıkılmasından sonra Yehuda Krallığı Babil işgaline kadar 1,5 yüzyıl daha ayakta kaldı. MÖ 586'da Babilli Nebukadnezar'ın birinci Kudüs Tapınağı'nı yıkıp Yahudiler'i sürgüne gönderdi böylece Yehuda Krallığı da son bulmuş oldu. Tapınağın yıkılması İbrani takviminde Av ayının 9'una denk geldiğinden bugünde Yahudilerce Tişa Beav orucu tutulur. Kuzey Krallığıyla İlişkiler İlk 60 yıl, Yehuda kralları, kuzey krallığı da yönetimleri altına almak için çabaladı. Daima bir savaş vardı. Rehoboam'ın yedi yıllık yönetimi boyunca Kuzey Krallığı ve Yehuda savaş durumundaydı. Rehoboam, savunma, karargahlar ve duvarlarla çevrili şehirler kurdu. Rehoboam'ın yönetimindeki beşinci yılda Mısır Firavunu Şişak büyük bir orduyla birçok şehri ele geçirdi. Kudüs'ü kuşattıklarında Rehoboam tapınaktaki bütün hazineleri onlara verdi ve Yehuda Mısır'ın yönetimi altına girdi. Rehoboam'ın yerine geçen Aviya babasının bıraktığı yerden devam ederek, kuzey krallığı ele geçirmek için çabaladı. Kuzey Krallık'taki Jeroboam'a büyük bir saldırıda bulundu ve kuzey krallığın uğradığı büyük can kayıplarıyla zafere ulaştı. Aviya ve askerleri 500.000 İsrailliyi katletti. Bu zaferden sonra Jeroboam Yehuda'nın kalan bütün ömründe bir tehdit olarak kaldı. Abijah'ın yerine geçen oğlu Asa, hükümranlığının ilk 35 yılında barışı korudu. Bu süre içerisinde dedesi Rehoboam'ın kurduğu kaleleri güçlendirdi. Etiyopyalı Zera ve 1.000.000 adamı Yehuda'yı istila etmeye çalıştılar ama Asa'nın 580.000 adamı onları geri püskürttü. Bu saldırı sonunda oluşan barış Yehuda'yı Mısır saldırılarından yüzyıllarca korudu. 36. yılında Asa, İsrailli Baaşa ile karşı karşıya geldi. Baaşa, Kudus'ü 15km'den az uzaklıkta bulunan Ramah'ta bir kale kurdu. Bunun sonucu başkent Kudüs'ün askeri olarak tehdit altında olmasıydı. Asa diplomatik bir adım atarak Şam Kralı 1. Ben-Hadad'a tapınaktan aldığı altın ve gümüşleri gönderdi ve karşılığında Baaşa ile arasında imzaladığı barış anlaşmasını iptal etmesini istedi. Ben-Hadad Kuzey Krallık'ın birçok şehrine saldırdı ve Baaşa Ramah'tan çekilmek zorunda kaldı. Asa tamamlanmamış kaleyi yıktı ve o malzemeleri sınırdaki Geba ve Mizpa kalelerini güçlendirmek için kullandı. Asa'nın yerine geçen Yehoşafat Kuzey Krallık'a karşı olan politikayı değiştirdi ve saldırı yerine ittifak ve anlaşmalar kurmaya çalıştı. Birçok ticari ve askeri anlaşma yaptı. Yehoşafat'ın yerine geçen Yehoram da aynı şekilde ittifaklar kurdu. İmparatorların Çarpışması Babil'in yönetimi altında olan Yehuda 2. Nebukadnezar tarafından yönetiliyordu. M.Ö. 601 yılında Nebukadnezar başarısız bir şekilde Mısır'ı işgal etmeye çalıştı ve geri püskürtüldü. Bu başarısızlık Babil yönetimi altında bulunan doğu Akdeniz ülkelerinde çeşitli ayaklanmalara sebep oldu. Yehuda başında olan Yehoyakim Nebukadnezar'a haraç vermeyi kesti ve Mısırlıların yanında durdu. Nebukadnezar bu ayaklanmaları bastırdı. M.Ö. 599 yılında Kudüs'ü kuşattı. Bir yıl sonra Yehoyakim kuşatma esnasında öldü. Yehoyakim yerine çok küçük olan oğlu Yekoniya geçti. Şehir üç ay sonra M.Ö. 597'de düştü. Nebukadnezar, Kudüs ve Tapınağı talan etti, bütün ganimetleri Babil'e taşıdı. Yekoniya, adamları, yerel halk zanaatkarlar ve 10.000 e yakın Yehudalı Yahudi sürgüne gönderilip, Babil İmparatorluğu'nun dört bir yanına dağıtıldı. Nebukadnezar, Sıdkiya'yı yönetimin başına koydu. Yıkım ve Dağılma küçükresim|200px|Yehuda kralının ve askerlerinin tasviri Sıdkiya Nebukatnezar'a haraç vermeyi kesti ve ona karşı ayaklandı ve ayrıca Mısır Firavunu Hofra ile müttefik oldu. M.Ö. 589'da 2. Nebukatnezar Yehuda'ya döndü ve tekrar Kudüs'ü kuşattı. Bu dönemde birçok Yahudi oradan ayrılıp Moab, Amon, Edom ve diğer ülkelere kaçtı. Şehir kuşatmadan 18 ay sonra düştü ve Nebukatnezar hem Kudüs'ü hem Tapınağı talan etti. Bu talanın ardından hem Kudus'ü hem de Tapınağı yok etti. Sıdkiya'nın oğullarını öldürdükten sonra Nebukatnezar Sıdkiya'yı Babil'e götürdü ve özgür Yehuda Krallığı'na son verdi. Bunlara ek olarak, işgal sırasında ölenlerin yanı sıra zamanla 4600 Yahudi Yehuda'nın düşmesiyle birlikte sürüldü. M.Ö 586'ya doğru Yehuda Krallığı'nın birçok kısmı yok olmuştu ve Yehuda'dan arta kalan Krallık da ekonomik ve nüfus açısında zorluk içindeydi. Kudüs 6. yüzyılın büyük bir kısmında boştu ve Yehuda Krallığı'nın Kuzeyinde bulunan Mizpah Babil'in Yehud Medinata adlı yeni şehrinin merkezi oldu. Bu merkez Yehuda Krallığı'ndan kalan Yahudilerce yaşanılan yer oldu. Bu merkezin değişmesi Babiller'in genel politikasıydı; örneğin, Filistin şehri olan Aşkelon M.Ö. 604 yılında işgal edildiğinde Aşkelon'da bulunan siyasi politik ve ekonomik elit Aşkelon'dan sürüldü ve şehrin gücü başka bir şehre aktarıldı . Gedelia Yehud şehrinin varisi olarak atandı ve Gedelia Kaldean muhafızları tarafından desteklendi. Bu şehrin yönetim merkezi Mizpah idi, Kudüs değildi. Gedelia'nın göreve getirilmesini duyan birçok Yahudi Yehud şehrinin çevresinde bulunan ülkelerden Yehuda'ya geri döndü. Daha sonra Gedelia öldürüldü ve tekrar Yehuda'ya dönen Yahudiler de Mısır'a irtica ettiler. Yeniden İnşa MÖ 539 yılında Persler Babil’i işgal ettiler ve daha önce kaçmış olan Yahudilerin Yehuda’ya dönmelerine izin verdiler. Ve ayrıca tapınağı da tekrar kurmalarına izin verdiler. Tapınağın kurulumu MÖ 515 yılında tamamlandı. Bundan itibaren Yehuda şehri Pers İmparatorluğu’nun barış ve huzur içinde olan bir kısmı olarak kaldı ta ki MÖ 333 yılında Büyük İskender tarafından imparatorluk düşürülene kadar. Arkeolojik bulgular Yahuda Krallığı'nın oluşumu akademisyenler arasında yoğun tartışmalara konu olmuş ve bu konuda Kutsal Kitap minimalistleri ile Kutsal Kitap maksimalistleri arasında bir anlaşmazlık ortaya çıkmıştır. MÖ 10. yüzyılda Davut ve Süleyman'ın hikâyelerinin Yahuda'nın kökenleri hakkında çok az şey anlattığı genel olarak kabul edilmekle birlikte, günümüzde Yahuda'nın Birleşik İsrail Krallığı'ndan ayrılarak mı (Kutsal Kitap'ta anlatıldığı gibi) yoksa bağımsız olarak mı geliştiği konusunda bir fikir birliği yoktur. Bazı araştırmacılar krallığın başkenti Kudüs'ün M.Ö. 8. yüzyılın sonuna kadar önemli bir idari merkez olarak ortaya çıkmadığını öne sürmüştür. O zamandan önce, arkeolojik kanıtlar nüfusunun yaşayabilir bir krallığı sürdüremeyecek kadar az olduğunu göstermektedir. Tartışmaların çoğu, geleneksel olarak 10. yüzyıla tarihlenen arkeolojik keşiflerin Israel Finkelstein tarafından önerildiği gibi 9. yüzyıla tarihlenip tarihlenmemesi gerektiği etrafında dönmektedir. Kudüs'te Eilat Mazar ve Yosef Garfinkel tarafından Khirbet Qeiyafa'da yapılan son arkeolojik keşifler Birleşik Monarşi'nin varlığını desteklediği şeklinde yorumlanmıştır, ancak tarihlendirmeler ve tanımlamalar evrensel olarak kabul görmemektedir. [[Dosya:JRSLM_300116_Tel_Dan_Stele_01.jpg|küçükresim|Tel Dan Steli, "Davut Hanedanı" sözcük(ler)i vurgulanmış (MÖ 9. yüzyıl)]] Tel Dan Steli, MÖ 9. yüzyılda Samiriye topraklarının güneyinde bir krallığı yöneten tarihi bir "Davut'un Evi" olduğunu göstermektedir, ve MÖ 8. yüzyıldan kalma birkaç Yahudi kralının tasdik belgeleri keşfedilmiştir, ancak devletin gerçekte ne kadar gelişmiş olduğunu göstermek için çok az şey söyler. MÖ 733 civarına tarihlenen Nimrud Tableti K.3751, "Yahuda" adının bilinen en eski kaydıdır (Asur çivi yazısında Ya'uda veya KUR.ia-ú-da-a-a olarak yazılmıştır), bir Yahuda elçisine yapılan daha erken bir atıf ise MÖ 780'lere tarihlenen Nimrud'daki bir şarap listesinde görülmektedir. Kudüs [[Dosya:עיר_דוד_2.JPG|küçükresim|Basamaklı Taş Yapı'dan görülen Büyük Taş Yapı]] Kudüs'ün M.Ö. 10. yüzyıldaki durumu tarihçiler arasında tartışılan bir konudur. Kudüs'ün en eski bölümü, M.Ö. 10. yüzyıl civarında önemli İsrail faaliyetlerine dair kanıtlar bulunan Davut Şehri'dir. Basamaklı Taş Yapı ve Büyük Taş Yapı gibi bazı nadir yapılar bu döneme tarihlenmektedir. Ancak bu dönemde Kudüs'ün nasıl bir yer olduğu konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Israel Finkelstein, yerleşim faaliyetlerinin azlığı nedeniyle Kudüs'ün ulusal bir başkent değil, Judean tepelerinde küçük bir köy olduğuna inanmaktadır. Ussishkin ise şehrin tamamen ıssız olduğunu savunmaktadır. Amihai Mazar, Davut Şehri'ndeki yapıların tarihlendirilmesi doğruysa, Kudüs'ün muhtemelen bölgesel bir merkez olarak hizmet veren güçlü bir kaleye sahip küçük bir kasaba olduğunu öne sürer. Öte yandan, William G. Dever'in görüşü, Kudüs'ün küçük, müstahkem bir şehir olduğu, muhtemelen kraliyet sarayı, rahipler ve memurların yaşadığı, ancak hareketli bir şehir merkezi olmadığı yönündedir. Bu tartışma Kudüs'ün M.Ö. 10. yüzyıldaki büyüklüğü ve önemi etrafında dönmekte, farklı akademisyenler arkeolojik kanıtlara farklı yorumlar getirmektedir. Okuryazarlık Yahuda Krallığı dönemine tarihlenen Negev'deki askeri kale kalıntılarında bulunan bir askeri emirler koleksiyonu, yazıtlara dayanarak okuma ve yazma becerisinin komutanlardan astsubaylara kadar komuta zinciri boyunca yaygın olduğunu göstermektedir. Metinlerin analizine katılan Profesör Eliezer Piasetsky'ye göre, "Okuryazarlık Yahuda'nın idari, askeri ve rahiplik sistemlerinin her seviyesinde mevcuttu. Okuma ve yazma sadece küçük bir elit kesimle sınırlı değildi." Bu da o dönemde Yahuda'da önemli bir eğitim altyapısının varlığına işaret etmektedir. LMLK mühürleri [[Dosya:Lmlk_Seals_-_Hecht_Museum,_Israel_1.JPG|küçükresim|LMLK mühürleriyle işaretlenmiş saklama kavanozu kulpları, Hecht Müzesi]] LMLK mühürleri, çoğunlukla Kudüs ve çevresinde keşfedilen Kral Hizkiya döneminden (MÖ 700 civarı) kalma büyük depolama küplerinin kulplarına basılmış eski İbranice mühürlerdir. Birkaç tam küp, Lachish'te Sennacherib'in neden olduğu bir yıkım tabakasının altında gömülü olarak bulunmuştur. Orijinal mühürlerin hiçbiri bulunamamıştır, ancak en az 21 mühür tipiyle yapılmış yaklaşık 2.000 baskı yayınlanmıştır. LMLK, İbranice lamedh mem lamedh kaph (seslendirilmiş, lamelekh; Fenikece lāmed mēm lāmed kāp - ????) harflerinin kısaltmasıdır ve şu şekilde tercüme edilebilir: "[Yahuda] kralına [ait]" "[Kral'a ait]" (bir kişinin veya tanrının adı) "[Yahuda] hükümetine ait" "[Kral'a gönderilmek üzere]" Günlük yaşam 2022 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Kudüs'teki şarap kavanozlarında bulunan vanilya izleri, yerel seçkinlerin M.Ö. 7-6. yüzyıllarda vanilya ile tatlandırılmış şaraptan hoşlandıklarını gösteriyor olabilir. Çok yakın zamana kadar vanilyanın Eski Dünya'da mevcut olduğu bilinmiyordu. Arkeologlar bu keşfin, o dönemde muhtemelen Asur ve daha sonra Mısır egemenliği altında Negev'den geçen uluslararası bir ticaret yoluyla ilgili olabileceğini öne sürmüşlerdir. Şehirler Yosef Garfinkel'e göre, MÖ 10. yüzyılda Yahuda Krallığı'nın müstahkem şehirleri arasında Khirbet Qeiyafa, Tell en-Nasbeh, Khirbet ed-Dawwara, Beth Shemesh ve Lachish bulunuyordu. İncil'deki antik Beer-sheba kasabasının bulunduğu yer olduğuna inanılan Tel Be'er Sheva, M.Ö. 9. ve 8. yüzyıllarda Negev'deki ana Yehuda merkeziydi. Kaleler Judaean Dağları ve Shephelah bölgelerinde, Yehuda tarafından inşa edilmiş birkaç kale ve kule keşfedilmiştir. Bu tahkimatların tipik olarak dış duvarında odalar bulunan kasa duvarlarıyla çevrili merkezi bir avlusu vardı ve kare ya da dikdörtgen biçimindeydiler. Bu bölgedeki önemli kalelerden biri, Shephelah'ın ve Azekah, Socho, Goded, Lachish ve Maresha gibi yakınlardaki Yehuda kasabalarının manzarasını sunan Khirbet Abu et-Twein'dir. Kuzey Negev'de Tel Arad hem idari hem de askeri bir kale olarak çok önemli bir rol oynamıştır. Yahuda Dağları'ndan Arabah'a, oradan da Moab ve Edom'a giden yolu koruyordu. Tel Arad birçok yenileme ve genişletme sürecinden geçmiştir. Buna ek olarak, Negev'de Hurvat Uza, Tel Ira, Aroer, Tel Masos ve Tel Malhata gibi birkaç Judahite kalesi daha bulunmaktadır. Judaean Çölü'nde, Jericho'dan Ölü Deniz'e giden yolu koruyan Vered Yeriho'da ana Yehuda tahkimatı keşfedilmiştir. Kudüs'ün çevresinde, özellikle Fransız Tepesi'nde ve Giloh'un güneyinde birkaç bağımsız yükseltilmiş nöbetçi kulesi de bulunmuştur. Bu kuleler izole gözetleme kuleleri olarak hizmet vermiştir. Bu Yehuda kaleleri, Yeremya Kitabı'nda ve Lakiş mektuplarında iyi bir şekilde belgelenen bir yöntem olan, Krallık boyunca ateş sinyalleri aracılığıyla iletişimi sağlamak için stratejik olarak konumlandırılmıştı. Bu iletişim ağı Yahuda topraklarının savunması ve koordinasyonu için çok önemliydi. Yehudalı peygamberler Amos, Yehuda'da doğmasına rağmen sadece İsraillilerce peygamber sayılırdı. Habakkuk Yeşaya, Kral Uzziah'ın kuzeni Jeremiah Joel Micah Obadiah Zechariah Zephaniah Yehuda Kralları Tarihçiler eski kronolojilerden William F. Albright veya Edwin R. Thiele yeni kronolojilerden ise Gershon Galil veya Kenneth Kitchen'ın kaynaklarını kullanırlar. Aşağıdaki listedeki bütün tarihler MÖ'dir küçükresim|400px|sağ|Yehuda ve İsrail Krallıklarının hükümdarlık ağacı. Krallığın bitiminden bugüne MÖ 586 - MÖ 539: Babil İmparatorluğu MÖ 539 - MÖ 332: Pers İmparatorluğu MÖ 332 - MÖ 305: Büyük İskender dönemi MÖ 305 - MÖ 198: Ptolemaios hanedanı MÖ 198 - MÖ 141: Selevkos İmparatorluğu MÖ 141 - MÖ 37: Haşmonayim Krallığı (Önce bağımsız; MÖ 63'ten sonra Roma İmparatorluğu altında özerk yönetim) MÖ 37 - M.S. 70: Herod Hanedanlığı (Roma İmparatorluğu altında özerk yönetim) 70 - 395: Roma İmparatorluğu. Bölgenin ismi 135'te Roma imparatoru tarafından Yehuda topraklarından Filistin topraklarına değiştirildi. 395'te İmparatorluk ikiye bölündü. 395 - 638: Doğu Roma İmparatorluğu veya Bizans İmparatorluğu 638 - 1099: Hilâfet dönemi 1099 - 1187: Haçlı devleti olan Kudüs Krallığı 1187 - 1260: Eyyubiler 1260 - 1516: Memlûk Sultanlığı 1516 - 1917: Osmanlı İmparatorluğu 1917 - 1948: İngiliz Mandası 14 Mayıs 1948 - Bugün: İsrail Kaynakça Ayrıca bakınız Birinci İsrail Krallığı İkinci İsrail Krallığı Tarihteki Yahudi devletler Kategori:Eski teokrasiler Kategori:Yahudilik Kategori:Krallar Kitabı Kategori:MÖ 10. yüzyılda kurulan bölgeler ve ülkeler Kategori:MÖ 930'larda kurulan oluşumlar Kategori:MÖ 6. yüzyılda varlığı sona eren bölgeler ve ülkeler

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Yehuda Krallığı

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi