Yenisey Yazıtları

[bullvar_katip]

350px|sağ|Yenisey havzası Yenisey Yazıtları, Rusya'da Hakasya, Tuva ve Altay Özerk Cumhuriyetleri içinden geçen Yenisey Nehri boyunca bugüne kadar bulunmuş olan toplam 158 adet Türkçe yazıt kurgan (mezar) ve kaya taşlarından oluşmaktadır. Yazıtlar Orhun Alfabesi diye bildiğimiz Türkçe Damgalar ile yazılmıştır. Günümüzde Hakasya, Tıva, Dağlı Altay cumhuriyetleri bölgesinden, Krasnoyarsk ilinden, Lena akarsuyu boyundan, Yenisey, Abakan, Kemçik, Kem, Oya, Elegest akarsuları boyundaki kurganlarda bulunmaktadır. Yenisey Yazıtları'nın Yenisey bölgesinde yaşayan değişik Türk boylarına ait oldukları kabul edilmektedir. Bu yazıtların Göktürk Kitabeleri'nden önce oluşturulduğu kabul edilir. Genellikle mezar taşı olarak dikilen bu yazıtların bazıları birkaç kelimelik, çoğu 5-10 satırlıktır. Bu yazıtlar yalın abartısız bir dille yazılmıştır. Çoğunlukla yazı sahibinin bu dünyaya doymadan ayrıldığını samimi bir dille anlattığı görülür. Orhun Yazıtları'ndaki yüksek heyecan ve lirizmden uzaktır. Kullanılan yazı Orhun Yazıtları'ndaki kadar gelişmemiştir. Mezarların dikiliş tarihleri tam olarak belli değildir. Yenisey yazıtları içerik olarak kısadır, esas olarak gömülülerin adlarını, yaşlarını ve yaşam boyu aktivitelerini açıklar ve içerik doğrudan yılı işaret eden bir açıklama olmaması gelenekseldir ve oluşturma yılını anlamak son derece zordur. Ancak, kelime özellikleri veya klan işareti Tamga aracılığıyla tahmin etmek mümkün olabilir. Yenisey abidelerinden ilk bulunanı Uybat III abidesidir. Bu abideyi Polonya'nın Danzig şehrinden doğa bilimci Daniel Kotlib Messershmitt bulmuştur. Yenisey boylarındaki yazıtlar sağ|küçükresim|Yenisey yazıtı anıtları: Е-1 Öök-Tarlak yazıtı, Е-2 Öök-Arjaan yazıtı, Е-37 Tuba yazıtı|220 px Yazıtlar ilk bulunduğu akarsu, köy veya yöre adı ile adlandırılmış ve akademik türde E-1, E-50, e-150 şeklinde sayılarla belirtilmiştir. Misal olarak: Uyuk-Tarlak (Е-1), Barık I (Е-5), Barık II (Е-6), Elegest (Е-10), Begre (Е-11), Uybat I (Е-30) vb. Yenisey bölgesinde 184 yazıt bulunmuştur. Yazıt seri numarası ve bulunduğu yer: E1 ( Uyuk-Tarlak )(Uyuk Tarlıg) E2 ( Uyuk-Arjan ) E3 ( Uyuk-Turan ) E4 ( Ottuk-Daş I ) E5 ( Barık I ) E6 ( Barık II ) E7 ( Barık III ) E8 ( Barık IV ) E9 ( Kara-sug ) E10 (Elegest Yazıtı I ) E11 ( Begre ) E12 ( Aldı-Bel I ) E13 ( Çaa-höl I ) E14 ( Çaa-höl II ) E15 ( Çaa-höl III ) E16 ( Çaa-höl IV ) E17 ( Çaa-höl V ) E18 ( Çaa-höl VI ) E19 ( Çaa-höl VII ) E20 ( Çaa-höl VIII ) E21 ( Çaa-höl IX ) E22 ( Çaa-höl X ) E23 ( Çaa-höl XI ) E24 ( Inscriptions on Khaya-Uju rocks ) E25 ( Oznachennoe ) E28 ( Oçurı Açurı ) E27 ( Oya ) E28 ( Altın-köl ) E29 ( Altın-Köl ) E30 ( Uybat I ) E31 ( Uybat II ) E32 ( Uybat III ) E33 ( Uybat-IV ) E34 ( Uybat-V ) E35 ( Tuba I ) E36 ( Tuba II ) E37 ( Tes ) E38 ( Ak-Yus ) E39 ( Kara-Yus ) E40 ( Taşeba ) E41 ( Kemçik-Çıgrak ) E42 ( Bay-bulun I ) E43 ( Kızıl-Çıraa I ) E44 ( Kızıl-Çıraa II ) E45 ( Kejeelig-Hovu ) E46 ( Tele ) E48 ( Abakan ) E49 ( Bay-bulun II ) E50 ( Tuva stele «B» inscriptions ) E51 ( Tıva III ) E52 ( Elegest II ) E53 ( Elegest III ) E54 ( Ottuk Daş III ) E55 ( Tuvian stele "G" ) E56 ( Malinovka ) E57 ( Suygyn ) E58 ( Kezek-Hure ) E59 ( Kerbis-baarı ) E60 ( Sargal Aqsy ) E61 ( Sulug-adır-aksı ) E62 ( Kanımıldık-kobı ) E63 ( Ortaa-Hem ) E64 ( Ottuk Daş II ) E65 ( Kara-bulun I ) E66 ( Kara-bulun II ) E67 ( Kara-bulun III ) E68 ( El-Bajı ) E69 ( Çer-Çarık ) E70 ( Elegest IV Eer Hol ) E71 ( Podkuninskoe ) E72 ( Aldı Bel II ) E73 ( Yime ) E74 ( Samagaltay ) E75 ( Küten-Buluk ) E76 ( Mirror I ) E77 ( Inscription on Chinese mirror ) E78 ( Inscription on Chinese copper coin ) E79 ( Inscription on Chinese copper coin ) E80 ( Bronze Plaque ) E81 ( Golden Vessel I ) E82 ( Golden Vessel II ) E83 ( Uybat VII ) E84 ( Mirror III ) E85 ( Mirror IV ) E86 ( Amulet Signs ) E87 ( Text on a Spindle ) E88 ( Text on an Amulet ) E89 ( Övür-I ) E90 ( Övür-I ) E91 ( Bedelig ) E92 ( Demir-Sug ) E93 ( Yur-Sayur I inscriptions ) E98 ( Uybat VI ) E99 ( Ortaa-Tey ) E100 ( Bayan-Qol ) E102 ( Arjan II inscriptions ) E103 ( Arjan II inscriptions ) E104 ( Oznachennoe II ) E105 ( A Stele from Kyzyl Museum ) E108 ( Uyuk Oorzak I ) E109 ( Uyuk Oorzak II ) E110 ( Uyuk Oorzak III ) E147 ( Yerbek I ) E149 ( Yerbek II ) E152 ( Şançı 3 ) Literatür Klements D. Arheologiçeskiy dnevnik poyezdki v srednyuyu Mongoliyu v 1891 godu. Sbornik trudov Orhonskoy ekspeditsii. Spb. 1895. Malok S. Е. Eniseyskaya pismennost Tyurkov, 1952; Malov S. Е. Pamyatniki drevnetyurkskoy pismennosti. Tekstı i issledovaniya. // M.-L.: 1951. 451 s. Batmanov İ. L. Yazık Yeniseyskih pamyatnikov drevnetyurkskoy pismennosti, Frunze, 1959; Vasilev D. D. Korpus Tyurkskih runiçeskih pamyatnikov basseyna Eniseya, JI., 1983; Amapjolov А. S., Tyurkskaya runiçeskaya grafika, (ç. 2) (metodiçeskaya razrabotka), 1981. Vröndal V. L’оeuvre de Vilhelm Thomsen. Acta Philologica Scandinavica, 1927, str. 289-318. Kaynakça Dış bağlantılar https://www.onturk.net/yenisey-yazitlari Yenisei inscriptions Yenisey Yazıtları toplu halde