Yenisey

[bullvar_katip]

küçükresim|150px|Yenisey akarsuyunun havzası ve Baykal gölü Yenisey Nehri (Eski Türk dili: (??) Kem,Tuvaca: Улуг-Хем, Uluğ-Hem; Hakasça: Ким суг, Kim sug, , Yeniséy; , Yenisey mörön; Buryatça: Горлог мүрэн, Gorlog müren) Arktik Okyanusu'na boşalan en büyük nehir sistemidir. Angora ve Selenga kolları ile birlikte dünyanın en uzun beşinci akarsuyu olma özelliğini taşır. Coğrafya Moğolistan'ın dağlarından doğarak, Sibirya'nın çok büyük bir alanını sulayarak Kuzey buz denizi tarafındaki Kara Denizi'ne sularını boşaltır. kolları Yenisey akarsuyunun en önemli kolları: solda — Kemçik, Kantegir, Abakan, Kem, Kas, Sım, Dubçes, Yeloguy, Turuhan, Küçük Heta, Ulu Heta, Graznuha (Yenisey kolu); sağda — Us (Yenisey kolu), Kebej, Tuba, Sıda, Sisim, Mana, Kan, Angara, Ulu Pit, Taşlık Tungus (Dulgu Katennğa), Bahta, Aşağı Tunguz, Küreyka, Hantayka, Dudinka.Yenisey akarsuyuna 500 kadar akarsu katılmakta olup toplam uzunluk 300 bin km.'den fazladır. Yenisey akarsuyunun en önemli iki kolu Angara ve Aşağı Tungus akarsularıdır. Etimoloji Yenisey kelimesinin Türki veya Tunguz dilleri kökenli olduğu düşünülmektedir. Bir teori Yenisey kelimesinin Eski Kırgız Türkçesinde bulunan "ene-say" kelimesinden türediğini ve "ene" kısmının ana, esas veya temel manasına gelirken "say" ekinin de nehir yatağı, vadi manalarına geldiğini savunmaktadır. Bir başka teori ise nehrin isminin Tunguz dil ailesine ait Evenki dilinde bulunan ve "büyük su" manasına gelen "Ionəssi" kökünden türetilmiş olabileceğini savunur. Tuvalar da akarsuya benzer biçimde "büyük akarsu" anlamına gelen Ulug-hem demektedirler. Nehir Türkler açısından tarihî önem de teşkil eder, birçok Türk ve Moğol devleti bu nehrin kenarlarında kurulmuştur. Türk soylu Tuva Cumhuriyetinin başkenti Kızıl şehri Yenisey akarsuyu kenarında kuruludur. Literatürde geçtiği yerler Orhun Yazıtlarından Bilge Kağan Yazıtında Yenisey akarsuyu veya onun kollarından birinin adı Kem (??) akarsuyu olarak geçmektedir. Türk Dünyası'nın en ünlü yazarı Cengiz Aytmatovun eserlerinde Yenisey sıkça geçer. Beyaz Gemi adlı romanında bilhassa Yenisey dolayındaki Eski Türk kabilelerinden bahseder. Ulaşım Yenisey akarsuyu üzerinde gemiler yolcu taşımaktadırlar. Tuva Cumhuriyetinde başkent Kızıl şehrinden tabiat turizmi için Toju'ya Yenisey akarsuyu üzerinden gemilerle gidilmektedir. Çevresel kirlenmeler 1950'lerde Krasnoyarsk-26'da madencilik ve kimya fabrikasının inşa edildikten sonra, silah sınıfı plütonyum (plütonyum-239) üretmek için iki doğrudan akışlı nükleer reaktör devreye alındı. Reaktörler doğrudan akışlı soğutmaya sahipti, yani reaktörün su alımı ve soğutulmasından sonra, arıtma yapılmayan su Yenisey'e geri boşaltıldı ve bu da Yenisey'in radyasyon kirlenmesine yol açtı. Ayrıca bakınız Yenisey Yazıtları Talas-Yenisey Yazıtları Dünyanın en uzun nehirleri Yenisey havzası foto-galeri Dipnotlar Dış bağlantılar Yenisey akarsuyu havzası harita ve bilgileri Bratsk Barajı ve Angara akarsuyu fotoğrafları Sayano-Shushenskaya Barajı Krasnoyarsk Barajı Yenisey Doğa Fotoğrafları (Krasnoyarsk bölgesi) Kategori:Rusya'daki nehirler Kategori:Moğolistan'daki nehirler Kategori:Kara Denizi'ndeki yeryüzü şekilleri Kategori:Fiziyografik vilayetler Kategori:Tıva'daki akarsular