Yunus (hayvan)

[bullvar_katip]

Yunus, balinalar (Cetacea) takımının dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içindeki yunusgiller (Delphinidae) familyasında sınıflanan türlerin büyük çoğunluğu ile nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyasında sınıflananların tümü için kullanılan ortak addır. Başta kıta sahanlıklarının görece sığ denizleri olmak üzere, tüm Dünya denizlerinde ve bazı nehirlerde bulunan yunuslar etobur canlılardır ve genellikle balık ve mürekkep balığı ile beslenirler. Omurgalı hayvanların içine girer. Yunusgiller (Delphinidae) familyası, balinalar (Cetacea) takımı içindeki en kalabalık familyadır üyeleri yaklaşık 10 milyon yıl önce, Miyosen devrinde ortaya çıkmıştır. Yunusların hayvanlar âleminin en zeki canlılarından olduğu kabul edilir ve arkadaş canlısı genel görünümleri ile oyuncu tavırları, onları insanların gözünde popüler bir yere koyar. Adlandırma En sık rastlanan yunus türü olan ve "yunus" denildiğinde ilk akla gelen canlı, 1970'li yıllarda Türkiye'de de yayınlanan ABD televizyon dizisi Flipper'ın özellikle popülerleştirdiği ve Türkçede "şişe burunlu yunus" (ya da "afalina") olarak anılan Tursiops truncatus türüdür. Ancak, yunusgiller (Delphinidae) familyasının tipik türü Tursiops truncatus değil, Türkçede "tırtak" adı ile anılan ve bayağı yunus (Delphinus) cinsi içinde sınıflanan Delphinus delphistir. Yunusgiller (Delphinidae) familyası içindeki görece büyük altı tür, bu familya içinde sınıflandıkları için aslında yunus olsalar da daha çok "balina" adı ile anılır. Bu canlılar şunlardır: Feresa attenuata - Cüce katil balina Globicephala macrorhynchus - Kısa yüzgeçli pilot balina Globicephala melas - Uzun yüzgeçli pilot balina Orcinus orca - Katil balina Peponocephala electra - Elektra balinası Pseudorca crassidens - Yalancı katil balina Dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içinde bulunan ve açık olarak "yunus" adı ile anılan diğer türler, nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyası içindeki dört familyada birer tür olarak sınıflanan Amazon nehir yunusu, Ganj ve İndus nehir yunusu, La Plata yunusu ve Çin nehir yunusudur. Yine dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içinde bulunan Phocoenidae familyası ve bazı türleri, yunuslardan farklı olsalar da bazen "yunus" adı ile ilişkilendirilir. Örneğin İngilizcede, bu familyanın türleri için "domuz balığı" anlamına gelen bir kökten genel porpoise kelimesi kullanılır ve bu kelime, özellikle gemiciler ve balıkçılar tarafından herhangi bir küçük yunusu adlandırmak için kullanılmıştır. Türkçede Phocoenidae familyası için "domuz balinaları", "nehir yunusları", "liman yunusları" ve "liman yunusugiller" gibi adlara rastlanabilir. Bu familyanın tipik türü olan Phocoena phocaena için ise "domuz balinası", "mutur", "gerçek yunus", "azak yunusu" ve yalnızca "yunus" adlarının kullanıldığı görülebilir. Sınıflama [[Dosya:three dolphins.png‎|küçükresim|sağ|400px|Pasifik Okyanusu'nda sürü halinde gezen yunuslar]] küçükresim|sağ|400px|Yunusun anatomik yapısı Yukarıda verilmiş olan bilgiler ışığında, "yunus" ortak adı ile anılan canlıların sınıflama listesi aşağıda sunulmuştur; yalnızca ilgili familya (yunusgiller - Delphinidae) ile üst familya (nehir yunusları - Platanistoidea) ayrıntılı verilmiştir. Takım : Cetacea - Balinalar Alt takım : Odontoceti - Dişli balinalar Familya : Delphinidae - Yunusgiller Cins : Cephalorhynchus Tür : Cephalorhynchus commersonii - Alaca yunus Tür : Cephalorhynchus eutropia - Şili yunusu Tür : Cephalorhynchus heavisidii - Benguela yunusu Tür : Cephalorhynchus hectori - Beyaz başlı yunus Cins : Delphinus Tür : Delphinus capensis - Uzun burunlu bayağı yunus Tür : Delphinus delphis - Kısa burunlu bayağı yunus, tırtak Cins : Grampus Tür : Grampus griseus - Boz yunus Cins : Lagenodelphis Tür : Lagenodelphis hosei - Sarawak yunusu Cins : Lagenorhynchus Tür : Lagenorhynchus acutus - Atlantik beyaz yanlı yunusu Tür : Lagenorhynchus albirostris - Beyaz burunlu yunus Tür : Lagenorhynchus australis - Siyah çeneli yunus Tür : Lagenorhynchus cruciger - Kum saati yunusu Tür : Lagenorhynchus obliquidens - Pasifik beyaz yanlı yunusu Tür : Lagenorhynchus obscurus - Gölgeli yunus Cins : Lissodelphis Tür : Lissodelphis borealis Tür : Lissodelphis peronii Cins : Orcaella Tür : Orcaella brevirostris - Irrawaddy yunusu Tür : Orcaella heinsohni - Avustralya küçük yüzgeçli yunusu Cins : Sotalia Tür : Sotalia fluviatilis - Haliç yunusu Cins : Sousa Tür : Sousa chinensis - Pasifik kambur yunusu Tür : Sousa plumbea - Hint kambur yunusu Tür : Sousa teuszii - Atlantik kambur yunusu Cins : Stenella Tür : Stenella attenuata - Pantropik benekli yunusu Tür : Stenella clymene - Atlantik dönücü yunusu Tür : Stenella coeruleoalba - Çizgili yunus Tür : Stenella frontalis - Atlantik benekli yunusu Tür : Stenella longirostris - Dönücü yunus Cins : Steno Tür : Steno bredanensis - Pürüzlü dişli yunus Cins : Tursiops Tür : Tursiops aduncus - Hint-Pasifik şişe burunlu yunusu Tür : Tursiops truncatus - Şişe burunlu yunus, afalina Üst familya : Platanistoidea - Nehir yunusları Familya : Iniidae Cins : Inia Tür : Inia geoffrensis - Amazon nehir yunusu Alt tür : Inia geoffrensis boliviensis Alt tür : Inia geoffrensis geoffrensis Alt tür : Inia geoffrensis humboldtiana Familya : Lipotidae Cins : Lipotes Tür : Lipotes vexillifer - Yangtze nehir yunusu Familya : Platanistidae Cins : Platanista Tür : Platanista gangetica - Ganj ve İndus nehir yunusu Alt tür : Platanista gangetica gangetica - Ganj nehir yunusu Alt tür : Platanista gangetica minor - İndus nehir yunusu Familya : Pontoporiidae Cins : Pontoporia Tür : Pontoporia blainvillei - La Plata yunusu Yakın tarihli moleküler çözümlemeler, henüz aksi kabul ediliyor olsa da yunusgillere dahil çeşitli cinslerin tek soylu olmadığını göstermiştir. Dolayısıyla, başta Stenella ve Lagenorhynchus cinsleri için geçerli olan bu durum nedeniyle, yunusgiller familyasının sınıflamasında ileriki yıllarda önemli değişiklikler olabilir. Ayrıca bakınız Nehir yunusları Yunusgiller Dış bağlantılar Istanbul bogazinda 3 yunus türü üzerinde arastirmalar Kaynakça Genel İngilizce Wikipedia. maddesi. 21 Aralık 2006 sürümü. 2006 IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. Maddede sayılan türlerle ilgili sayfalar. Diğer Kategori:Ekolokasyon