Zaza milliyetçiliği

[bullvar_katip]

Zaza milliyetçiliği veya Zazacılık, Zazaların; Kürtler ve Türklerden ayrı millet olduğunu savunan, Zaza kültürel kimliğini ve birliğini destekleyen bir siyasi milliyetçilik biçimidir. Tarihçe küçükresim|Ebubekir Pamukçu Zaza dergilerini tanıtıyor. (1987) Zazalar, cumhuriyetin kuruluşundan sonra pek çok ayaklanmaya katılmışlardır. Kürt isyanları olarak bilinen 1925 yılındaki Şeyh Sait ve 1937 Dersim ayaklanmaların başını da Zaza gruplar çekmişlerdir. Bununla birlikte, bu ayaklanmalar daha çok aşiret ayaklanması ve dini ayaklanmalar şeklinde oluşmuştur. Şeyh Sait ve Seyit Rıza da Zazadırlar. Avrupa'daki Zaza diasporası 1980'lerde kültürel ve edebi bir canlanmaya yol açtı. Diasporada modern Zaza milliyetçiliğinin doğuşu marjinal olarak başladı. Zaza milliyetçiliğinin, Kürtlerin Avrupa'da Zazaca dilinde dergi çıkarılmasına baskı yapmaları üzerine geliştiği görüşü hakimdir. Bir diğer önemli faktör ise Avrupa'daki Zazalar, Türkçe öğrenmek zorunda olmadıklarından dolayı Zazaca'ya daha fazla hakim olmuş ve bu durum da Zaza milliyetçiliğine uygun ortam hazırlamıştır. Zaza milliyetçiliği, yazar Ebubekir Pamukçu'nun Avrupa'da çıkardığı Ayre, Piya gibi tamamen Zazaca olan dergilerin yayınlanmasıyla ortaya çıkan bir kavramdır. Türkiye'de azınlık halklar üzerinde hissedilen asimile etmeye yönelik politikalar terk edildiğinde Zaza milliyetçiliği daha da arttı. Sonuç olarak, Zazalar başka bir heterodoks dini gruptan ziyade ayrı bir etnik azınlık olarak görülmeye başlandı. 1992 yılında çıkmaya başlayan Ware derginin önsöz kısmında şu ifadeler yer almaktadır; “Ware, bir Zaza dili ve edebiyatı dergisidir. Yayınını Zazaca’nın yanı sıra, Almanca ve Türkçe yapacaktır. Ayrıca Zazaca ve Zazalar üzerine derlediğimiz uluslararası tarihçi, gezginci ve dilbilimcilerin çalışmalarını, önce olduğu dilde, sonra da Zazaca’ya veya Türkçeye aktararak yayınlayacağız. Özellikle son yıllarda Zaza Dil ve Kültür derneklerinin yaygınlaşması, Zaza Dernekleri Federasyonunun kurulması ve Demokrasi Zamanı Partisinin kurulmasıyla, Zaza kimliğine daha çok sahiplenilmeye başlanmıştır. Bingöl Üniversitesi ve Munzur Üniversitesi'nde okutulan "Zaza Dili ve Edebiyatı bölümü" ile Zazaların dili kimliği üzerine çalışmalar yapılmaktadır. Bingöl Üniversitesi 2011 yılında düzenlenen I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu ve 2012 yılında düzenlenen II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu ile Zazaca alanındaki birçok konuya dikkat çekilmiş ve Zazaca konusundaki birçok husus gündeme getirilmiştir. Bingöl Üniversitesi, yok olma tehdidi altında olan Zazaca’nın yaşatılmasını ve Zazaca’nın bilimsel temellerle yol almasını amaç edinmektedir. 1992'de Abdullah Öcalan, Zaza faaliyetlerinin artmasının arkasında MİT'in olduğunu belirtmiş ve bunun 'Kürt bilincinin gelişimini önlemek' için yapıldığını ifade etmiştir. 1996'da Türkiye Demokrasi Federasyonu çıkardığı bir broşürde, PKK'nın Kürt milliyetçiliği yaptığını iddia etmiş ve bazı Zazaların kendini Kürt olarak görmediğini belirtmiştir. İdeoloji küçükresim|sağ|300px|Zazacanın üç ana lehçe grubu Martin van Bruinessen'e göre, Ebubekir Pamukçu, Zaza milliyetçiliğinin öncüsüdür. Ebubekir Pamukçu, yayınladığı dergi ve kitaplarda, Dersim İsyanı ve Şeyh Said İsyanı'nın dini öğeler içermekle birlikte Zaza halk hareketi olduğunu, Zazaların Kürtçü ve Türkçü gibi ideolojiler için harcandığını, Alevi ve Sünni Zazalar arasındaki tarihsel çelişkilerin ve çatışmaların Zazaların kendi ulusal kimlik bilincine varmasının önündeki en büyük engel olduğunu, ulusal bilinç oluşmazsa Zazaların asimile olup tarihten silineceğini iddia etmiştir. Pamukçu'ya göre Zazalar, hem Türk hem de Kürtlerin varlığını inkâr ettiği ayrı bir halktır. Zazaların yaşadığı bölge için ilk defa Zazaistan coğrafi teriminin kullanılmasını önermiştir. Zaza milliyetçileri, PKK'yı Zaza karşıtlığı ile suçlamaktadır. Bu kesime göre, hem devlet hem de PKK yüzünden Doğu'da Zaza yerleşim bölgeleri boşaltılmıştır. Bu kesim aynı zamanda Zazaların Türkiye devleti ile Kürt kesimler arasında asimile olmasından korkmaktalardır. Eleştiriler Yakın zamana dek, Türkiye'de Zazaca konuşanların Türkiye, Irak, İran ve Suriye'ye yayılmış geniş Kürt etnik gruplarının bir parçası olduğu düşünülüyordu. Kendilerini Kürt olarak gören Zazalar, Zazaları Kürtlükten ayrı gören Zaza milliyetçiliğine karşı çıkıyor. Genel olarak Kürtler arasında Zaza milliyetçiliğinin Türk istihbarat servislerinin bir işi olduğu şeklinde popüler bir komplo teorisi vardır. Gerçekte de birçok Türk milliyetçisi, Zazaların Kürt olmadığı fikrini destekliyor. Bunun Kürtlerin asimilasyonunu hızlandıracağını ve PKK'ya olan desteği de zayıflatacağını düşünüyorlar. Almanya'nın Köln şehrinde 13 Haziran 2009'da düzenlenen Dersim Festivalinde, Zaza kültürünü tanıtmak için Kemal Kılıçdaroğlu ve Cem Özdemir'in de davet edildiği bir etkinlik düzenlenmiştir. PKK bu etkinliğe karşı, Russelsheim'da alternatif bir etkinlik düzenlemiş ve Dersim Festivalinin boykot edilmesi çağrısında bulunmuştur. Türkiye politikasına etkisi Zaza milliyetçiliği, Türkiye politikalarında Zaza kültürü ve kimliğini korumaktan ziyade, genelde Zazaların Kürt olup olmadığı tartışması üzerinden gitmiştir. Türkiye'de genel olarak, bilimsel araştırmalara zıt olarak Zazaca dili ve Zazalar, Kürt olarak gösterilmektedir. 2012 yılında RTÜK, Zazacanın sınıflandırmasını uluslararası tasniflere değil Kürt enstitüsüne sormuştur. Akabinde Zazaca dilini, lehçe olarak tanımlanmasına karar vermiştir. Günümüzde, TRT bünyesinde Zazaca yayınları için ayrı bir TV kanalı bulunmamaktadır, TRT Kurdi içinde saatlik yayınlarla yer verilmektedir. 2015 yılında Diyarbakır Zaza Derneği üyeleri, TRT'den sadece Zazaca yayın yapan televizyon kanalı kurmasını talep etti. Milli Eğitim Bakanlığında da Zazaca dili öğretmenlerini Kürtçe lehçesi olarak sunulmaktadır. YÖK bünyesinde ise Bingöl ve Munzur Üniversitelerinde 'Zaza Dili ve Edebiyatı' bölümleri bulunmaktadır. Zazalar hakkında doktora tezi yazan Rasim Bozbuğa: "Osmanlı Devleti döneminde uygulanmış millet sisteminin Türkiye'de de sürdürüldüğünü belirtmiş, Osmanlı'da farklı etnik gruplar tek bir çatı altında olarak düşünüldüğünü örneğin; Osmanlı'da Makedon kimliği reddedilip Makedonları, Bulgar çatısı altına dahil etmiştir. Makedon milletinin oluşması Osmanlı devleti hakimiyetinden çıkması ile mümkün olabilmiştir. Aynı şekilde Zazalar ve dilleri üzerine ilişkin uygulamada bu millet sistemi alışkanlığın etkileri gözlenmektedir." demiştir. Ali Tayyar Önder de, devletin politikasını şu şekilde belirtmektedir:"Zazaların, Kürtleştirilme politikalarında maalesef devleti temsil eden insanlardaki bilgisizlik sebebiyledir. Cumhuriyet tarihi ve daha öncesi Osmanlı Devleti döneminde de olduğu gibi kaymakam, asayiş güçleri, tahsildarlar genelde Zazalar ve dillerine Kürt muamelesi yapmıştır. Yöresel halk ise Zaza ve Kürt ayrımını bilmediğinden Kürt olan Kurmançlar gibi, Zazaları da Kürt olarak nitelemiştir. Bugün dahi devletin kendi televizyonunda Zazaca dili, bilimsel verilere zıt olarak Kürtçenin bir lehçesi olarak sınıflandırılmakta olup bu çok vahim bir yanlıştır." demiştir. Osmanlı döneminde Zazaların Kürtlerden ayrı değerlendiren belgeler, gazete yazıları, şair ve yazarların görüşleri de olmuştur. Recep Tayyip Erdoğan, genelde Zazalar ve Kürtleri ayrı ayrı ifade etmeyi tercih etmiştir. 2009 yılındaki Bingöl mitinginde 'Zaza diyarına hoş geldiniz' pankartı ile karşılanmış ve mitinglerde Türkiye'nin etnik unsurlarını sayarken zaman zaman Zazaları da buna dahil etmiştir. Selahattin Demirtaş ile ilgili bir konuşmasında da Selahattin Demirtaş'a 'sen de Zazasın' diye seslenmiştir. Dönemin, CHP Tunceli milletvekili Hüseyin Aygün 'Zazalar ırki olarak da Kürt değillerdir' demiştir. İYİ Parti genel başkanı Meral Akşener partisinin Diyarbakır kongresinde 'İyi Partiyi Kürtler, Türkler,Zazalar kurdu.' demiştir. HDP, Zazaları Kürt halkından saymış ve Zazacayı da Kürtçe'nin bir lehçesi olarak görmüştür. Kendisi de bir Sünni Zaza olan Selahattin Demirtaş, kendisini Kürt olarak tanımlamış ve Zazaca'yı Kürtçe'nin bir lehçesi olarak ifade etmiştir. HDP Siirt milletvekili Kadri Yıldırım 'Kurmanci 11, Zazaca 1 olmak üzere toplam 12 Kürtçe öğretmen atandığını' belirtirken Zazaca'yı da Kürtçe arasında saymıştır. 2013 yılında, BDP Tunceli Milletvekili Sebahat Tuncel de 'Zazalar da Kürt' demiştir. 25 ve 26. dönem HDP Batman milletvekilliği yapmış Altan Tan , kendisiyle yapılan söyleşide: "Bugün Kürtçe için konuştuğumuz konular, Kürt sorunu çözüldükten sonra Zazaca için konuşulacak." demiştir. Hüda Par Genel Başkanı Zekeriya Yapıcıoğlu, 'Zazalar Kürt müdür değil midir' tartışmasını 'Müslümanlar arasına sokulan bir fitne' olarak yorumlamıştır. Zazalar tarafından kurulan, Demokrasi Zamanı Partisi genel başkanı Dilaver Eren parti ile ilgili verdiği röportajda: "Geçmişte de Türkiye Cumhuriyeti Kürtleri dağlık Türkler olarak tanımlıyordu. Şimdi de Kürt arkadaşlar Zazacayı Kürtçenin bir lehçesi olarak görüyorlar. Zaza halkının varlığını önemsemediler. Önemseseydiler böyle bir siyasi harekete de gerek kalmazdı." demiştir. Ayrıca bakınız Zazalar Zazana Kaynakça Kategori:Zazalar Kategori:Ülke veya bölgelerine göre milliyetçilik